تولید عناب بر پایه دانش بومی
3- دانش بومی درکشاورزی ایران :
بر اساس اسناد و مدارک موجود در منابع علمی، ایران خاستگاه اصلی تمدن کشاورزی است و برای اولین بار انسان در 12000 سال پیش اهلی کردن گیاهان و دامها را در این منطقه از جهان شروع کرد. بر این اساس در طول هزاران سال سیستمهای مختلف تولید در سرزمین ما تکامل یافته است. نمونه بسیار بارز آن بهره‌برداری از آب زیرزمینی به شکل قنات است که در نوع خود از نظر فناوری منحصر به فرد می‌باشد و قدمت آن به 3000 سال می‌رسد. سیستم قنات همراه با فرهنگ پیرامون آن یکی از سیستمهای قدرتمند اجتماعی اقتصادی جوامع کشاورزی را تشکیل می‌دهد. قنات نوعی فناوری پیشرفته عصر خویش بوده است و امروزه این تکنولوژی گمنام شده و به بوته فراموشی سپرده شده است، بدون اینکه ساختار تکنولوژی آن به خوبی شناخته شده و به صورت مکتوب مستندسازی شده باشد. نمونه‌های بارز دیگر از دانش بومی در ایران مربوط به نظامهای عشایر کوچ رو در رابطه با بهره‌برداری مطلوب از مراتع است. این افراد با دانش کافی از محیط اطراف خود و درک دقیق روابط متقابل دام و گیاه، فصل چرا و ظرفیت مرتع را بر اساس توان بالقوه محیط تنظیم می‌کنند. عشایر، گیاهان شاخص مرتعی را می‌شناسند و ظرفیت چرای مرتع را بر اساس این گیاهان تنظیم می‌کنند.قالی‌بافی نیز یکی دیگر از موارد دانش بومی مرتبط به فعالیت‌های کشاورزی و دامداری است که در ایران در حد اعلای جهانی خود قرار دارد و نام ایران در جهان با قالیهای دست‌باف آن پرآوازه است. متأسفانه هیچکدام از این موارد در قالب مناسبی جهت حفظ و انتقال آن به نسلهای آتی شکل داده نشده است ولازم است برنامه‌ریزی اساسی در این زمینه صورت گیرد. موارد متعدد دیگری از دانش بومی در ایران از جمله بهره‌برداری از گیاهان دارویی و فرآورده‌های مرتعی در عرصه‌های طبیعی توسط جوامع بومی است که در طول قرنها به صورت پایدار باقی مانده است، ولی هیچگاه حق آثار فکری این جوامع مورد نظر قرار نگرفته است(عمادی و عباسی،1383).
3-1 – دانش بومی عناب کاری در ایران و خراسان جنوبی :
در رابطه با این حوزه دانشی اسناد مکتوب و موثق مربوط به قرن 5 تا 6 هجري در كتاب قهستان در نخبه الدهر في عجائب البر و البحر(دمشقي،-)كه از طبس العناب (طبس مسينا) و كتاب بيرجند نگين كوير(بهنيا،1381) كه از طبس العناب (طبس مسينا) و در عصرقاجار از اعتصام الملک در سفرنامه میرزا خانلرخان است که از میوه زرشک و عناب در بیرجند به عنوان سوغات یاد می کند و نيز در برخي از روستاهاي شهر سربيشه مانند كنگان و شهر بيرجند مانند روستای کشوک پایین ، خونیک و برزادران از توابع ناحیه هردنگ بخش خوسف بیرجند درختان مسن و قديمي عناب با عمر تخميني بيش از 800 سال و در منطقه کوهپایه شهر اصفهان نیز در حدود سه هکتار باغ عناب که تعدادی سن بیش از 400 سال دارند وجود داشته که با در نظرگرفتن تولید محصول خوب آنها، می توان به قدمت این علم در پرورش درخت عناب در کشور و استان خراسان جنوبی پی برد .
4- ویژگیها و مزایای دانش بومی :
دانش بومی دارای ویژگیهای خاصی است که متمایز و مشخص کننده بهتر این دانش می باشد. این ویژگیها عبارتند از:
شناخت و کاربرد آن نه تنها برای فرهنگ خودی ،بلکه برای دانشمندان و طراحان برنامه های روستایی مهم می باشد.
اعتبار و بهره وری دانش بومی به شکل تاریخی و تجربی قابل آزمون است.
کاربرد دانش بومی بسیط ،ساده و کم هزینه است.
دانش بومی موفق می تواند مورد استفاده جوامع دیگری که شرایط مشابه دارند قرار بگیرد. آشنایی و شناخت دانش بومی به عاملین تغییر کمک می کند تا عمق دانش مردم محلی و شیوه شناخت آنها را بهتر بشناسد.
دانش بومی کل نگر است. دانش بومی توسط حواس پنچگانه و نیروی الهام کسب می شود و به وحدت و معلومات می انجامد اما دانش رسمی سمعی ،بصری و جزء نگر است. دانش بومی شفاهی است. چنانچه نگارش و مستند سازی دانش بومی با فعالیتهاي کاربردی همراه نباشد آن را از دسترس بومیان که می توانند به آن بیافزایند ،خارج می کند .درباره دانش بومی می توان نوشت و آن را توصیف کرد، ولی آموزش و آموختن آن از طریق کتاب و مجله ممکن نیست و تنها راه فراگیری دانش بومی مشاهده نزدیک و پیروی از استاد است .
دانش بومی توضیحی نیست نمی توان از استاد یک فن (بزرگر ،مقنی،عطار ،بنا) انتظار داشت که دلیل کارایی روش خود را به زبانی که ما (باسوادان) می فهمیم توضیح دهد .
دانش بومی مردمی است در حالی که تأکید دانش رسمی بر صرفه جویی در وقت و حذف نفرات و نیز انحصار دانش در دانشگاه ها و موسسه تحقیقاتی است .دانش بومی پذیرا ،مشوش و نیازمند به مشارکت هر چه بیشتر مردم در یادگیری ،اشاعه و افزودن به آن است به علاوه در فرهنگهای شفاهی ,علم را از عالم نمی توان جدا کرد و در کتاب و یا رایانه گنجاند .در دانش بومی تک تک افراد مهم اند .