تكنولوژي توليد عناب

تكنولوژي توليد عناب

تكنولوژي توليد عناب

( كاشت ، داشت ، برداشت )

1- شرایط لازم برای انتخاب محل باغ :

هر باغدار جهت احداث يك باغ استاندارد و تجاري مي بايست قبل از شروع هر فعالیتی موارد زير را مد نظر قرار دهد :

1-1- موقعيت باغ از نظر شرايط اقلیمی :

شرايط اقليمي منطقه اي در اثر عوامل محلي حتي در يك منطقه محدود نيز مي توانند اختلاف زيادي داشته باشند، اين اختلاف در مناطق كوهستاني و تپه ماهورها خيلي بيشتر از دشتها و جلگه هاي مسطح و وسيع،محسوس است  . معمولاً زمينهاي شيب دار سرما گير نبوده و جريان هوا موجب مي شود كه هيچ وقت هواي سرد سرازير شده از ارتفاعات در آنجا ثابت نماند تا سبب خسارت شود.  دامنه هاي جنوبی به علت زودتر گل دادن درخت در اثر سرماي زودرس بهاره آسیب می بینند ولي دامنه هاي شمالي به علت ديرتر گل دادن درخت از سرماي ديررس بهاره نیز در امان می مانند .  دامنه هاي شرقي و غربي حد واسط اين دامنه ها هستند . باغهايي كه در قسمت پایين دامنه ها قرار دارند زودتر از درختاني كه در ارتفاع كاشته مي شوند گل مي دهند و چون سرماي حاصل از تشعشع در هواي ساكن در قسمتهاي پایين دامنه جمع مي شوند خطر سرمازدگي اين باغها بيشتر خواهند بود . دامنه هايي كه رو به باد هستند با دامنه هايي كه پشت به باد هستند از نظر ميكروكليما متفاوت هستند و دامنه هاي پشت به باد براي احداث باغ ترجيح داده مي شوند (منیعی،1369).

اگر منظور از ایجاد باغ عناب بهره برداری اقتصادی باشد نه مصرف شخصی، محل باغ باید در موقعیتی قرار گیرد که امکان حمل و فروش محصول در حداقل مدت و با کمترین هزینه مقدور باشد .مثلاً در مناطقی که جاده در دسترس موجود نیست می بایست درختی کاشت شود که ماندگاری زیادی داشته باشد و یا بتوان به صورت خشک آن را نگه داشت.

1-5- تأمین  نیروی کارگری با دستمزد مناسب :

یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار در احداث یک باغ تجاری مسأله وجود کارگر کافی و کم هزینه در زمان برداشت محصول می باشد .در صورتی که چنین وضعیتی در منطقه حاکم نباشد می بایست از امکانات و ماشین آلات جدید جهت برداشت محصول بهره گرفت.

2- مراحل احداث باغ :

2-1-اقدامات اولیه :

بعد از انتخاب زمین در منطقه ای که شرایط مناسب برای توسعه عناب را دارد در ابتدا یک پروفیل به عرض 1 متر و به طول و عمق 2 متر برای  بررسی سطح آب سفره های زیرزمینی ،بافت خاک و وجود لایه سخت حفر می شود، سپس نمونه برداری آب و خاک و انجام آزمایش برای بررسی و مطالعه  وضعیت آنها از نظر املاح و عناصر غذایی صورت می گیرد. از ایجاد باغهای درخت عناب در نزدیکی درختان کاج و سرو  در مناطق مرطوب ، برای جلوگیری از ابتلاء به بیماری  فایتوپلاسمایی جارویی شدن  باید اجتناب شود.(5)

2-2-آماده سازی زمین :

تمام سطح زمین با تراکتور شخم عمیق خورده و حتماً باید از زیرشکن[1]جهت شکستن لایه سخت عمقی استفاده شود و بعد از شخم تسطیح صورت گیرد . در صورتی که آبیاری باغ با استفاده از آبیاری بابلر باشد تسطیح با شیب 1تا 2 درصد لازم می باشد نگاره 6-1.

2-3- طرح باغ :

طراحی باغ برحسب اینکه در دامنه یا زمین شیب دار یا جلگه مسطح قرار گرفته باشد متفاوت است ،در دامنه و اراضی شیب دار باید از خطوط میزان تبعیت کرد و با ساختن سکو، طبقات مسطحی که آب به خوبی در آنها جریان پیدا کند به وجود آورد و بدین ترتیب زمین را برای کاشت آماده کرد . تسطیح زمین در اراضی مسطح و روی سکوها در دامنه ها لازم است. اطمینان از وضع خاک تحت الارض و اصلاح آن در صورت نیاز قبل از هر گونه درخت کاری نیز ضروری  است .کاشت بادشکن در جهت عمود به جهت بادهای اصلی محلی قبل از کاشتن درختان میوه به فاصله حداقل 5 متر از اولین ردیف باید انجام گیرد،خیابانها باید طوری طراحی شوند که ضمن امکان استفاده از حد اکثر زمین ، دسترسی به قطعات برای انجام خدمات فصلی و جمع آوری محصول به آسانی میسر باشد. (نگاره 6-2 ، نگاره 6-3 ، نگاره6- 36 ، نگاره6-37).

3- برای تکثیر گونه عناب 6 روش زیر شرح داده می شود :

3-1- پاجوش :

نهال مناسب برای کاشت باید جوان و دو ساله باشد و ارتفاع آن از 5/1 متر بیشتر نباشد تا در هنگام جابجایی نهال کمترین آسیب را ببیند. همچنین تنه آن قرمز رنگ باشد و سیاه ، خاکستری  شیاردار که نشان از سن بالا یا آب نخوردن یا ضعیف بودن نهال است ، نباشد. در این خصوص می بایست پاجوشهای عناب دارای گواهی بهداشت قرنطینه معتبر و شناسنامه رقم،ریشه سالم وکافی با ظاهر شاداب ،نهال تک شاخه و یا  با  شاخه های فرعی قوی و با فاصله مناسب از همدیگر،استفاده از ژنوتیپهای برتر و درشت محلی باشد.( نگاره 6- 4، 6-5 و نگاره 6-6)

–~~~~~~~~~~~~–

3-2- بذر:

پوسته بذور در عناب به دو صورت دیده می شوند :

الف :بذرهای با پوسته نرم که عنابهای منطقه کلاله ،مازندران ،خواف و برخی از ارقام خراسان جنوبی را شامل می شوند و از دوره خفتگی بذر کمی برخوردار هستند و بعد از مقدار سرمای 600 درجه دمای بین 2 تا 7 درجه سانتیگراد سبز می شوند . این هسته ها بدون پوست گیری نیز به راحتی سبز می شوند .

ب :بذرهای با پوسته سخت که اکثر ارقام عناب در خراسان بزرگ ،اصفهان و روستای مقام در ساری از این گروه بوده و با  این پوسته ، بذرگاهی تا یکسال نیز سبز نمی کنند و برای سهولت در سبز کردن حتماً باید پوست گیری هسته صورت پذیرد.

اگر درخت عناب به وسیله بذر کاشته شود نسبت به والدین خود از کیفیت کمتری برخوردار می باشد و محصول کمتری خواهد داشت،پس از نهالهای بذری بیشتر برای پیوند زدن استفاده می شود ، دانه های عنابی را  که از گل اول  به دست آمده  ، گردآوری کرده و سیلو می کنند،سپس در بهار  می کارند ،هسته های عناب رسیده هر یک می تواند نهالی تولید کند . روش کار بدین صورت است که بذرها را کاملاً شسته و با ماسه مخلوط می کنند تا گوشت چسبیده به میوه از آن جدا گردد و دوباره بذرها را شسته و  در محلول آب ونمک 30 درصد گذاشته تا هسته های  پوچ و سبک و فاقد جنین روی آب آمده و هسته های توپر و دارای جنین در ته ظرف آب قرار گیرند . بذور دارای جنین را درون جعبه چوبی پر از ماسه قرار داده و روی آنها را   2 سانتیمتر ماسه ریخته و جعبه ها را در سردخانه بین دمای 5 تا 7 درجه سانتیگراد گذاشته تا بذور سرمای کافی ببینند . هر 15 روز جعبه ها را از سردخانه بیرون آورده و خاک روی بذور را مقداری به هم زده تا رطوبت خاک به حد نرمال برسد و یا در صورت نیاز به آبیاری  تا سقف 70 درصد رطوبت خاک،آبیاری می شود و دوباره جعبه ها به سردخانه برگردانده  می شود. عمل سرمادهی [2]در دمای 5 درجه سانتیگراد به مدت 60 تا 90 روز صورت می گیرد . (رسول زادگان،1370) لازم به ذکر است بذرها بعد از گذراندن مدت 60 تا90 روز به اتاقی با دمای 20 تا 25 درجه انتقال می یابند تا جوانه بزنند و یا اینکه بذر ها را در آبان و آذر در ماسه مرطوب قرار می دهند( نگاره 6-7 و نگاره 6-8). در بهار بذرهای سرمادیده را در خزانه با فاصله  10 تا 15 سانتی متر  روی ردیف و 40  تا 50  سانتی متر بین ردیف  می کارند و بلافاصله آبیاری می کنند ،بعد از جوانه زنی به هنگام دو برگه شدن آنها را تنک کرده و با فواصل 20 تا 25 سانتیمتر تنظیم  می کنند،  نهالهای اضافی را می توان در محل دیگری کاشت کرد به طور کلی ، 20  تا 30  کیلو  دانه در هر هکتار مورد نیاز است(5).

نتایج حاصل از تیمار های بذری نشان داد که بذر عناب یکساله زمانی که تحت تأثیر تیمار خراش دهی با اسید سولفوریک پنجاه درصد قرار می گیرد پس از گذشت شصت و هفت روز سبز می شود (دقیقی.1377)( نگاره 6-9 ).

3-2-1- تحقیقات روی بذرعناب :

3-2-1-1- نجات جنین :

بسیاری از ارقام عناب چینی[3] با مشکلات جدی سقط جنین مواجه هستند. در مطالعه ای میزان سقط جنین در 30 رقم عناب چینی بررسی شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که ارقام مختلف عناب چینی از نظر میزان سقط جنین به سه دسته تقسیم می شوند: ارقامی با میزان بالای سقط جنین (75 درصد)، ارقامی با میزان  متوسط سقط جنین (25 تا 75 درصد) و ارقامی با میزان اندک سقط جنین (25 در صد ) که فراوانی آنها به ترتیب 4/53 ، 3/3 و 3/43درصد  است (Singhortو همکاران ،1980)به منظور مطالعه کشت جنین، جنینهای 10 تا 70 روزه عناب ارقام Jinsifeng , Dongzao در یک محیط کشت مناسب کشت گردیدند. به طور کلی، سه الگوی متفاوت رشد در جنینهای کشت شده مشاهده شد: تشکیل کالوس، تشکیل برگهای کوچک چندتایی در مرکز لپه و یا تشکیل مستقیم دانه رستها .(Singhortو همکاران ،1980). ) در مطالعه دیگری(نگاره 6-10 و نمودار 6-1)که بر روی همین ارقام صورت گرفت، مشاهده شد که  سن  جنین یک عامل کلیدی در کشت جنینهاست. تیمار تاریکی  ریشه زایی درون شیشه ای جنینها را بهبود می بخشد و در دمای پایین، مدت زمان لازم برای بالا آمدن گیاهچه ها کاهش یافته و میزان رشد گیاهچه ها افزایش یافت،  اگر چه کیفیت مواد گیاهی تقلیل پیدا کرد. محیط کشت MD تکمیل شده با 1 میلیگرم در لیتر BAP، 5/0 میلیگرم در لیتر IBA، 1/0 میلیگرم در لیتر NAA، 50 گرم شکر و 500 میلیگرم LH برای کشت جنینهای 20 تا 40 روزه مناسب است. جنینهای 50 تا 70 روزه در محیط کشت فاقد هر گونه تنظیم کننده رشد به طور موفقیت آمیز کشت شدند. مواد گیاهی بدون ریشه در محیط کشت MS تکمیل شده با 1/10 میلیگرم در لیترBAP، 5/0 میلیگرم در لیتر IBA، 1/0 میلیگرم در لیتر IAA و 30 گرم سوکروز ریشه دادند. (Yefengو Mengjun ،b2004).

در تحقیق دیگر به منظور تولید  بذر هیبرید، تکنیک نجات جنین  در چهار رقم  این گونه انجام شد. بدین منظور یک سیستم بهینه کشت جنین استقرار یافت. جنینهای جوان در محیط کشت جوانه زنی MS پایه همراه با 1/0 تا  5/. میلیگرم در لیتر BAP، 5/0 تا 1 میلیگرم در لیتر IBA، 1/0 میلیگرم در لیتر NAA، 50 میلیگرم در لیتر سوکروز و 7 گرم در لیتر آگار کشت شدند. در مرحله دوم، دانه رستهای حاصل از مرحله قبل به محیط کشت  رویش منتقل شدند(محیط کشت MS پایه همراه با 30 میلیگرم  در لیتر سوکروز و 5 گرم  در لیتر آگار). سه نوع  الگوی نمو در جنینهای کشت شده و با افزایش  سن جنین مشاهده شد که شامل رشد پیوسته جنین، تشکیل  کالوس و یا  جوانه زنی مستقیم جنینها بود. عامل  دیگری که در کشت  جنین اثر گذار است ، شامل کیفیت و سن  جنینهاست. نتایج این تحقیق نشان داد که درجه حرارت اندک (دمای 2 تا 4 درجه سانتیگراد به مدت 44 روز) تشکیل دانه رستها  را سرعت بخشیده، اگر چه موجب کاهش کیفیت دانه رستها  می گردد . تیمار تاریکی به مدت 7 تا 10 روز به ریشه زایی  دانه رستها کمک نموده و با قطع انتهای ریشه، تشکیل ریشه های جانبی در دانه رستها  افزایش یافت .(Yefengو Mengjun، a2004).در مطالعه دیگری عوامل مؤثر بر کشت جنین عناب رقم Liuyuexian بررسی شد.  نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که تیمار تاریکی برای سبز شدن، رشد و ریشه زایی جنینها سودمند است. تنظیم کننده های رشد گیاهی و مواد آلی بر کشت جنینی اثرهای کاملاً معنی داری را نشان دادند و غلظت بهینه سوکروز برای تشکیل جنین 7 درصد  است. علاوه بر آن ، محیط کشت MS نیمه قدرت محتوی 4/0 میلیگرم در لیتر  IBA، 4/0 میلیگرم  در لیتر  BAP، 8/0 میلیگرم در لیتر  LH، 5  میلیگرم در لیتر GA3 و 5 درصد سوکروز برای کشت جنینهای 70 تا 72 روزه مناسب است. به منظور القاء سیستم ریشه، دانه رستهای فاقد ریشه به محیط کشت MS نیمه قدرت محتوی 1 میلیگرم در لیتر IBA، 06/0 میلیگرم در لیتر IAA و 2 درصد سوکروز منتقل شدند(XueMeiو همکاران،2005).  به منظور تولید بذر مصنوعی در  عناب جوانه های نابجاي تولید شده از کالوسها که در محیط کشت MS محتوی یک دهم میلیگرم در لیتر زآتین  و 5/0 میلیگرم در لیتر IBA باززایی شده بودند به وسیله سدیم آلژینات 04/0 پوشش دار شدند . جوانه های پوشش دار به وسیله کلرید سدیم 02/0 به مدت 10 دقیقه سفت شدند و به صورت بذر مصنوعی آماده گردیدند. بذرها در محیط کشت MS جامد به میزان 89/0خاک استریل به میزان 5/75 درصد و با کاغذ صافیهای مرطوب استریل به میزان71% جوانه زده و رشد کرده اند.  (FangMingو همکاران،2004).  عوامل بسیاری  در جوانه زنی جنین دخالت دارند : کیفیت و سن جنین از عوامل کلیدی است. سقط جنین میوه درخت عناب مربوط به هورمونها و مواد غذایی است . چی ثابت کرده است که ارقام بی تخم حاوی اسید جیبرلیک و اسید آبسزیک بیشتری نسبت به ارقام با دانه  هستند و در درون ارقام با سقط جنین بالا ، میوه های بی تخم حاوی حاوی اسید جیبرلیک و اسید آبسزیک بیشتری نسبت به میوه ارقام با دانه  هستند. وانگ نشان داد که سطح بالای هورمونها و مواد مغذی موجود در گوشت میوه  به کمی مواد مغذی در تخمک بستگي دارد که در نتیجه باعث سقط جنین در مرحله سفت شدن هسته می شود(5).

–~~~~~~~~~~~~–

3-2-1-2- احداث خزانه :

برای انجام این مهم  ، قبل از هر چیز به یک قطعه زمین سالم وحاصلخیز  نیاز داریم، این قطعه باید قابل نفوذ ،شنی رسی و مواد آلی پوسیده کافی و عاری از تخم علف هرز و آفاتی نظیر نماتود ،آبدزدک و بیماریهای قارچی داشته باشد . بعد از انتخاب زمین باید آن را در پاییز شخم عمیق زد و همراه آن کود حیوانی پوسیده به میزان 15 تا 20 تن در هکتار به زمین داده و با گاو آهن برگرداند و سپس با ماله تسطیح شود.جویهای اصلی در جهت شیب زمین ،جویچه ها که از جویهای اصلی آب می گیرند به موازات هم در جهت عمود بر شیب مسير حركت آب خواهد شد . برای خزانه کاری کافی است که عرض جویچه ها حدود 20 سانتیمتر ، عمق آنها 10 تا 15سانتیمتر و فاصله ردیف ها تا 1 متر باشد.  فاصله هسته ها در حدود 20 تا 25 سانتیمتر است. هسته ها به عمق 2 تا 3 برابر بزرگیشان و با فاصله 5 تا10  سانتیمتر از لبه پشته کاشته می شود، بین هر قطعه نیز یک خیابان به عرض 2 متر لازم است( نگاره 6-11).

3-3- قلمه [4] :

از آن جایی که ریشه دارکردن عناب در حالت معمولی کاری دشوار می باشد به کمک هورمونهای ریشه زایی نسبت به ریشه دار کردن اقدام می کنند که در این رابطه از دو نوع قلمه های فصل جاری و قلمه های یکساله استفاده می گردد .

3-3-1- قلمه های چوب نرم[5] :

در ابتدای خردادماه زمین را مقداری کود ازته می دهند تا رشد رویشی افزایش یافته و قلمه های نیمه خشبی بزرگ و به اندازه کافی داشته باشیم،3 تا 4 روز قبل از تهیه قلمه زمین را آب می دهیم تا قلمه های شادابی داشته باشیم ، شاخه های جوان با قطر 3 تا 5 میلیمتر مناسب برای قلمه گیری است. قلمه ها به اندازه 10 سانتیمتر و  با 4 جوانه و برگ قوی تهیه شده و 2 برگ بالایی نیز با قیچی زده می شود و آنها را به درون گلخانه میست با سیستم آب گرم و یا اتاقی که به همین منظور آماده شده انتقال می دهند . (حسین آوا،1381)در صورتی که از روش آب گرم محروم هستیم ،می توان  برای پا گرما 25 تا 35 سانتیمتر کود حیوانی را روی زمین ریخته و مقداری کود اوره نیز به کود اضافه کرد تا کود غنی شود ، سپس یک هفته صبر کرده و در این مدت نسبت به تهیه قلمه ها اقدام شود . محل برش روی هر قلمه می بایست درست از زیر هر گره(بیشترین تجمع اکسین در این نقطه می باشد) و به صورت اریب باشد تا سطح تماس قلمه با هورمون زیاد شود . قلمه ها نباید از 5 دقیقه بیشتر در محیط قرار گیرند تا رطوبت خود را از دست ندهند و قبل از کاشت باید ضدعفونی شوند .محلول با درصد 1.5گرم IBA +0.6 لیترآب خالص +0.4 لیتر الکل سفید تهیه می گردد که این محلول می تواند تا 3000 قلمه را به راحتی جواب دهد.انتهای قلمه ها را یک شکاف نازک زده تا هورمون به خوبی زیر پوست قرار گیرد . قلمه ها را به مدت  10 تا 15 دقیقه در محلول با غلطت ppm1000  تا 2 جوانه فرو برده  و سپس قلمه ها را روی میز کار مدتی نگاه داشته تا محلول به خوبی جذب قلمه گردد و دمای محیط در این لحظه باید بین 20 تا 25 درجه باشد.قلمه ها را به گلخانه یا اتاق مخصوص برده و با فواصل 5  تا 7 سانتیمتر از یکدیگر و به صورت اریب و تا جایی در خاک فرو می بریم که دو جوانه بیرون بماند ، با این روش می توان در هر متر مربع تا 1500 عدد قلمه را جا داد. بعد از گذشت 2 تا 3 هفته کالوس روی هر قلمه تشکیل می شود و بعد از 30 تا 35 روز قلمه ها ریشه دار می شود ، در این مدت می بایست دمای محیط بین 20 تا 25 درجه و رطوبت خاک  بین 55 تا 75 درصد باشد.قلمه های ریشه دار قبل از انتقال ، فاصله آبیاری آنها بیشتر می شود تا ریشه ها قهوه ای شده و آمادگی حضور در زمین اصلی را داشته باشند (نگاره 6-12 و 6-13).

3-3-2- قلمه های نیمه خشبی یکساله[6] :

طریقه کار مانند ریشه دار کردن قلمه های چوب نرم است با این تفاوت که  چوب از شاخه های یکساله تهیه شده و اندازه هر قلمه بین 20 تا 25 سانتیمتر و درصد مصرف هورمون 3 تا 5/3 گرم در یک لیتر آب و به مدت 5 ثانیه در محلول تا 2 جوانه فرو برده می شود.در تمام مراحل کار می بایست دمای خاک از دمای محیط بیشتر باشد تا رشد رویشی افزایش نیابد و قلمه ها به راحتی ریشه بدهند. تاریکی به مدت یک هفته نقش مؤثری در ریشه زایی این قلمه ها دارد(Yefengو Mengjun،b2004)در مطالعه ای ، اثر زمان کشت قلمه ها در کشتهای بهاره و پاییزه  در جنس زیزیفوس بررسی شده  و در طی یک دوره سالیانه با ورود به فروردین و رفع خطر سرمای زمستان ، بر میزان موفقیت قلمه افزوده شده و این سیر صعودی تا اواخر دهه دوم فروردین ادامه می یابد . با ورود به ماه اردیبهشت و افزایش میزان دمای محیط ، از موفقیت قلمه کاسته شده و در ماههای تابستان و اوج گرما ، میزان موفقیت قلمه صفر خواهد شد . با ورود به فصل پاییز و نزدیک شدن سرمای زمستان ،تعداد قلمه های موفق کاهش یافته و در ماههای سرد پاییز و زمستان به صفر می رسد . بنابراین ، می توان گفت که قلمه های زیزیفوس به دمای بالا مقاوم هستند ولی به دمای پایین حساسیت نشان می دهند. هر چند درختان بالغ زیزیفوس به گرما و خشکی سازگاری بهتری نشان می دهند ، اما قلمه آن در مقابل کمبود رطوبت ازخود واکنش نشان می دهد . (عصاره،1387)( نگاره6-14)

3-3-2-1- القاء ریشه زایی درقلمه ها با استفاده از روش آگروباکتریوم رایزوجنیس :

قلمه های درختان بالغ به ویژه عناب به سختی ریشه می دهند. برای غلبه بر این مشکل یک آزمایش گلخانه ای به منظور بررسی اثرهای دو سوش[7] مختلف شامل رقم Contorta و Li اجراء گردید. نتایج حاصل از این تحقیق بیان می دارد که سوش TR105 و قلمه های رقم  Li پاسخهای بهتری در  این تحقیق نشان داده اند. Tr105 موجب افزایش تعداد ریشه و درصد ریشه زایی در قلمه ها گردید. درصد ریشه زایی  قلمه های Li بهتر از رقم Contorta بود (Hatta و همکاران،1996.دقیقی،1377).

در مطالعه ای اثر هورمون سیتوکینینی TDZ بر تولید شاخه های نابجا در عناب بررسی شد. نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان داد که تنظیم رشد TDZ در تحریک باززایی شاخه از ریز نمونه های برگی عناب مؤثر است. تعداد  شاخه های نابجایی که با کشت قطعات برگی عناب در محیط کشت WPM تکمیل شده، با غلظتهای مختلف TDZ و  IAA  به دست آمده ، متفاوت است (جدول6-1). تفاوت معنی داری از نظر درصد نمونه های برگی تولید کننده شاخه (LPS) و تعداد شاخه به ازای هر ریز نمونه (AS) و در میان غلظتهای مختلف TDZ IAA ,  مشاهده شد .  بهترین نتایج با کشت نمونه ها در محیط کشت  WPM محتوی 54/4 میکرومول  TDZ و 85/2 میکرومول IAA به دست آمد. همچنین شاخه هایی که در محیط کشت واجد مقادیر اندک TDZرشد کردند، به راحتی  طویل شدند. TDZ محرک سنتز و انباشتگی بازهای پورین است . علاوه بر آن  متابولیسم سیتوکینین  را تغییر داده و موجب افزایش سطح سیتوکینین درونی به وسیله بازدارندگی عملکرد سیتوکینین اکسیداز خواهد شد.به منظور القاء ریشه زایی شاخه های نابجا در عناب ابتدا شاخه های 2/0 تا 4/0 سانتیمتری به یک پیش تیمار ریشه زایی به منظور رشد و طویل شدن شاخه ها منتقل شدند.این پیش تیمار شامل محیط کشت MS محتوی 89/0 میکرومول و 77/5 میکرومول GA3 بود. پس از اینکه طول شاخه ها به 2سانتیمتر رسید، شاخه ها به محیط کشت پایه Nitsch تکمیل شده با 14/1 میکرومول IAA و 2 درصد سوکروز منتقل گردیدند.در حدود 90 درصد از شاخه ها به طور موفقیت آمیزی ریشه دار شدند. در مرحله بعد، گیاهچه های ریشه دار برای رشد بهتر به گلدانهای پلاستیکی محتوی ورمیکولایت و خاک اتوکلاو شده و با نسبت های 1:1 منتقل گردیدند. پس از گذشت 30 روز گیاهچه های زنده در مزرعه کاشته شدند( Gu وZhang ،2005 )

–~~~~~~~~~~~~–

3-3-2-2- بررسی اثرات تیمارها در ریشه زایی قلمه های نیمه خشبی عناب :

3-3-2-2-1- ایجاد زخم(شکاف)درقاعده قلمه ها:

معمولاً برای وادارکردن قسمت تحتانی قلمه ها به ریشه زایی و جذب بیشتر  هورمونها حدود 2 شکاف به طول 2 سانتیمتر به طورعمودی در قاعده قلمه ها ایجاد  می کنند.این کار بایستی طوری انجام شودکه فقط پوست شکافته شده و به چوب آسیبی نرسد.

3-3-2-2-2-تیمار قلمه ها با قارچ کشها :

جهت جلوگیری ازحمله قارچها و عوامل بیماری زا،قلمه ها را پس ازشکاف دهی با     قارچ کش کاپتان به نسبت 2 درهزار ضدعفونی می کنند.برای اين منظور از بنومیل هم می توان استفاده کرد ولی کاپتان با توجه به اثر مفیدی که ممکن است در ریشه زایی داشته باشد ، بیشترتوصیه شده است.

جدول6-1- اثر غلظت TDZ و IAA بر درصد  ریز نمونه های تولید کننده  شاخه  (LPS) و میانگین تعداد شاخه  به ازای هر ریز نمونه (AS) بعد از گذشت 40 روز ((Guو Zhang ، 2005)

3-2-2-3-تیمار قلمه ها با هورمونهای ریشه زایی:

از مهمترین هورومونهایی که دراين مورد استفاده می شوند می توان از اسیدایندول بوتریکIBA)) به نسبت 1000 تا 3000 پی پی ام(100 تا 300 میلیگرم در100 سی سی آب)نام برد. ابتدا بایستی حدود100 تا 300 میلیگرم هورمون را وزن کرد و با50 سی سی الکل اتیلیک (سفید)حل نمود.سپس با آب مقطر به100 سی سی رساند.برای حجمهای بیشترابتدا باید وزن مورد نظر هورمون را با الکل به نسبت50 درصد حل کرده  و سپس با آب مقطر به غلظت مورد نظر رساند.نحوه تیمار به این صورت است که قلمه ها را به صورت   دسته های10 تایی درآورده و سپس هر دسته را به مدت 5 ثانیه در محلول قرارمی دهند و پس از تیمار در بستر کاشت تحت شرایط میست می کارند(حدود 2 سانتیمتر از قاعده قلمه ها درمحلول قرارگیرد.)

3 -3-2-2-4- تیمار قلمه ها با عناصر غذایی :

از آن جا که قلمه های برگدار به طور مرتب در زیر میست شسته می شوند با کمبود عناصرغذایی مواجه می گردند.برای مقابله با این کمبود می توان عناصرغذایی را به صورت محلول روی برگها پاشید . زیرا گیاهان قادرند عناصرغذایی را از طریق برگ جذب نمایند . برای این منظور می توان از محلول فسفا ت پتاسیم ، اوره یا محلولهای دارای عناصر ماکرو و میکرو استفاده کرد.

3-3-2-2-5- مراقبتهای بعد از کاشت:

حرارت محیط گلخانه نباید خیلی بالا برود . حرارت بالا موجب رشد سریع جوانه ها و مصرف سریع مواد ذخیره ای بافت قلمه می شود.بایستی هرچند وقت یکبار قسمت تحتانی بستر(محیط اطراف ریشه ها) بررسی شود و در صورت بالا بودن میزان رطوبت و عدم تهويه آبیاری را کاهش داد.در غیر این صورت ممکن است قلمه ها دچار پوسیدگی گردند.در تمام مدت کاشت باید بستر چندین بار با کاپتان ضد عفونی شود.

–~~~~~~~~~~~~–

3-3-2-2-6- نحوه انتقال :

پس از80 تا90 روز از تاریخ کاشت معمولاً  قلمه های ریشه دار شده را به بستر دوم یا گلدان انتقال می دهند.با گرفتن شیلنگ آب در قسمت تحتانی قلمه ها باید طوری آنها را خارج کرد که به ریشه ها آسیبی وارد نشود و پس از در آوردن قلمه از خاک باید سریعاً آنها را داخل محلول ضد عفونی قرارداد ، خاک داخل گلدان یا بستر ثانویه  بایستی عاری از هرگونه آلودگی بوده و همچنین دارای خلل و فرج کافی،زهکشی و تهویه مناسب باشد . برای این منظور نبایستی ازکود حیوانی (به علت وجود عوامل بیماری زا)استفاده کرد.بعد ازانتقال ،آبیاری بایستی کاملاً با احتیاط انجام شود.آبیاری بیش از اندازه موجب پوسیدگی سریع ریشه ها می شود.درابتدا باید ازگلدانهای پلاستیک یا سفالی استفاده شود و پس از رشد کافی قلمه ها باید آنها را به گلدانهای نایلونی (سیاه رنگ)انتقال داد. بعد از درآوردن قلمه ها از خاک باید سریعا ً آنها را داخل محلول ضد عفونی قرارداد ،آن گاه در گلدان یا بستر ثانویه کاشت . خاک داخل گلدان یا بستر ثانوی بایستی عاری از هرگونه آلودگی بوده و همچنین دارای خلل و فرج کافی،زهکشی و تهویه مناسب باشد.

3-4- خوابانیدن[8] :

شاخه های دوساله را که از بخش پایینی تنه درخت مادر روییده است می توان خوابانید.این کار در فصل پاییز و اواخر زمستان انجام می گیرد . برای خوابانیدن شاخه در خاک به این ترتیب اقدام می شود :

آن بخش از شاخه که در زير خاك قرار مي گيرد به وسيله چاقوی تيزي، پوست نيمي از شاخه به درازاي 5 سانتيمتر بريده و برداشته مي شود . سپس نزديك شاخه را گود مي كنند و آن را به آرامي مي خوابانند و گود را از خاك پر مي كنند ، سر شاخه را كه از خاك بيرون مي ماند به يك قیم بسته تا راست بايستد.از همان محلي كه پوست برداري شده است در طول بهار و تابستان ريشه های نابجا مي رويد و اسفند سال بعد آن را از درخت مادر مي برند و با ريشه به محل اصلي انتقال مي دهند.(خوشخوی وهمکاران،1375.حسین آوا،1381)( نگاره 6-15)

3-4-1- خوابانیدن هوایی(چینی)[9] :این روش که به وسیله چینیها در چندین قرن پیش انجام می شده ، برای شاخه هایی که نمی توان آنها را خم کرد و یا به سختی ریشه می دهند ، استفاده می شود.روش کار بدین صورت است که شاخه های با قطر 6 تا 18 میلیمتر با رشد سریع را از میان شاخه های  سال پیش انتخاب کرده و یک حلقه از پوست آنها با عرض تقریبی یک میلیمتر و به فاصله 20 سانتیمتری از انتهای شاخه ای که قرار است خوابانیده شود ، برداشته می شود .به جای پوست برداری می توان با ایجاد یک برش به طول تقریبی  5 سانتیمتر ، در امتداد طول شاخه پوست را زخمی کرد .برای التیام این زخمها بافت پینه تشکیل می گردد که دارای مقدار زیادی هورمون ریشه زایی است. پس از زخم زنی مقداری پیت خزه یا پیت اسفاگنوم مرطوب را اطراف محل زخم پیچیده و روی آن را با پلاستیک پوشانده و دو سر آن را می بندند .پس از تولید ریشه ، شاخه را از محل زیر ریشه ها بریده  و به عنوان گیاهی مستقل مورد استفاده قرار می گیرد .(عصاره ،1387 وخوشخوی وهمکاران،1375و حسین آوا، 1381 و  Mikoladze ، 1988)( نگاره6-16).

3-5- پيوند[10] :

چهار نوع پيوند شكمي[11] ،وصله ای[12] ،حلقوی[13] ، اسكنه اي[14] وجانبی[15] براي تكثير عناب استفاده مي شود.

3-5-1- پيوند شكمي : براي عمل پيوند شكمي مي توان از نهالهاي بذري و پاجوشهاي ريشه دار استفاده كرد . بدين منظور بايد فاصله بين رديف براي كشت بذر با  پاجوشها طوري در نظر گرفته شود كه عمل پيوند با مشكل مواجه نگردد.هر گاه پاجوشها قطور و با سن زياد باشند ، در بهار آنها را از محل یقه سربرداري كرده و در تير و مرداد پيوند شكمي روي شاخه هاي جوان صورت مي پذيرد (Singhort و همکاران،1980. Mikoladze، 1988.حسین آوا،1381).روش كار بدين صورت است كه در پايه يك برش T مانند زده مي شود . پيوندك  را از گياه مورد نظر مي گيرند و از بالا در شكاف پايه بطرف پایين وارد مي كنند تا جفت شود ، محل پيوند  توسط چسب پيوند پوشيده مي شود . لازم به ذکر است که گاهی به دلیل کمی پیوندک مناسب ،پیوند Tرا به صورت وارونه و پیوندک را نیز به صورت وارونه قرار می دهند تا بعد از رشد پیوندک بتوان شاخه بوجود آمده را به صورت خوابانیدن تکثیر داد.قبل از تهیه پیوندک باغ را باید آبیاری کرد و بعد از پیوند زدن نیز تا زمان گرفتن  پیوند خاک اطراف درخت به آرامی زیر و رو گردد تا رطوبت خاک در حد نرمال باشد. شمار زیادی از ارقام چینی با نامهای Lang, Li, Sui Men, Mu Shing hong & Yu و  ارقام بسیار زیادی در هند با نامهای Gola, Safeda, Banarsi &Haichi از طریق انجام پیوند T اصلاح شده اند .(نگاره 6- 17، نگاره6-18 و نگاره6-19) .

3-5-2- پیوند وصله ای :

این روش در درختانی که پوست ضخیم دارند ، به کار می رود و زمانی عمل پیوند انجام می شود که درخت پوست بدهد.در این پیوند یک قسمت از پوست پایه به صورت مربع – مستطیل برداشته می شود و به جای آن ، قسمتی به همان اندازه از پیوندک که یک جوانه داشته باشد، جایگزین می گردد .جوانه پیوندک باید در محلی از پایه قرار گیرد که بین دو گره بوده و چوبی صاف و بدون گره داشته باشد .باید جوانه را در محل خود با لاستیکهای ویژه پیوند یا ریسمانهای چسب دار ، محکم ساخت(Mavani  و Sing،1992).

3-5-3- پیوند  حلقوی : هرگاه پیوند وصله ای لوله ای ، روی شاخه های با قطر کمتر از یک سانتیمتر انجام شود ، این پیوند حلقوی است. در آزمایشی ،انواع پیوندهای مذکور بر روی کنار رقم گولا در هندوستان صورت گرفت که روش پیوند حلقوی ناقص بهترین نتیجه را داد (Mavani و Sing،1992).

–~~~~~~~~~~~~–

3-5-4- پیوند اسکنه و جانبی :

در این روش قسمت پایین پیوندک را که ارتفاع آن 8 تا 10سانتیمتر می باشد و دارای یک یا دو جوانه است مانند یک زبانه به طول  3 تا 4 سانتیمتر در آورده به طوری که در شکل مشاهده می شود قسمتی از پیوندک مانند زبانه از جای انتهای شاخه پیوندک آویزان است ، سپس قسمت فوقانی پایه را ( نگاره 6- 20 و 6-21 ) همانند پیوندک یک زبانه ایجاد نموده به طوری که پیوندک در داخل آن قرار گیرد. سطوح بریده شده کاملاً روی یکدیگر قرار گیرند. هیچ گونه فاصله و هوا بین دو سطح ایجاد نشود و حتی المقدور بایستی پایه و پیوند هم قطر باشند. پس از آماده شدن پایه به وسیله چاقوی پیوندزنی دو لبه شکاف روی پایه را از هم باز نموده و پیوندک را داخل آن قرار می دهند و در موقع انجام این عمل بایستی دقت نمود که دو طبقه مولد پایه و پیوندک به خوبی روی هم قرار گیرند.بعد از قرار گرفتن پیوندک روی پایه اطراف شکاف را با ریسمان بسته و روی تمام قسمتهای بی پوست پایه و پیوندک را با چسب می پوشانند.در بعضی از بوته ها پیوند اسکنه را برعکس دستورالعمل فوق انجام می دهند یعنی پایه را مانند زبانه آماده نموده و یک پیوندک که دارای جوانه انتهایی می باشد ،آماده نموده و روی آن قرار می دهند، سپس اطراف آن را با نخ باغبانی بسته و روی قسمتهای بی پوست را با چسب باغبانی می پوشانند. در عناب اسکنه به صورت یک قلمه ای می باشد. 5 تا 6 هفته بعد از جوانه زنی جوانه  ها زمان مناسب برای  پیوند می با شد.  قلمه مناسب برای اسکنه  باید از شاخه  1 تا 2 ساله تهیه شود. برای جلوگیری از ،از دست دادن آب ، اسکنه ها  باید در محلول c o 100 تا 110  پارافین برای چند ثانیه غوطه ور شوند. تفاوت این دو نوع پیوند در جهت قرار دادن پیوندک روی پایه می باشد (5).

3-6- کشت درون شیشه ای عناب :

3-6-1 –  تولید نسلهای جهش یافته به منظور القاء جهش در عناب :

در شرایط کشت درون شیشه ای  از نمونه های کالوس  و دانه رست استفاده شد و  از کبالت 60 به عنوان تولید پرتو استفاده شد.بدین منظورکالوسهایی که از ریزنمونه های برگی القاء شده بودند در محیط کشت MS پایه واجد یک میلیگرم در لیتر زآتین ،  5/0 میلیگرم  در لیتر 2,4 – D و 5/0 میلیگرم در لیتر NNA کشت شدند. شاخه های  باززایی شده با پرتو کبالت 60 تابیده شدند و پس از آن در محیط کشت MS پایه محتوی یک میلیگرم در لیتر زآتین NAA کشت شدند. درآزمایش دیگری پرتو کبالت 60 و با شدت 20 تا 30 GY به دانه رستهای عناب تابیده شده است.دانه رستهای فوق به منظور پرآوری شاخه در محیط کشت MS پایه واجد 2 میلیگرم در لیتر BAP و 4/0 میلیگرم در لیتر IBA ریشه زایی شاخه های فوق در محیط کشت MS پایه واجد یک میلیگرم در لیتر  IBA میلیگرم در لیتر  IAA کشت  شدند (ZhenWen و Mingshen،2004).

3-6-2- القاء درون شیشه ای گیاهان تتراپلوئید از گیاهان دیپلوئید :

در تحقیقی القاء درون شیشه ای گیاهان تتراپلوئید از گیاهان دیپلوئید عناب رقم Zhanhua مطالعه شد.  عناب رقم Zhanhua به طور طبیعی یک گیاه دیپلوئید است و عدد کروموزومی آن

(2n = 2x = 24) می باشد .  (جدول6-2). میوه های این رقم نسبت به ارقام تجاری این گونه به طور طبیعی کوچک بوده و واجد هسته بزرگ هستند. اصلاح این گونه پیشرفت  چشمگیری نداشته است و تنها به انتخاب از درختان نخبه مسن و تکثیر انبوه  آنها محدود شده  است . کشاورزان از تنظیم کننده رشد  GA3  به منظور افزایش اندازه میوه استفاده می کنند تا میزان تولید را افزایش دهند، اما افزایش اندازه میوه با کاهش کیفیت آن همراه است. روشهای عقیم کردن گلها به دلیل وجود گلهای کوچک، ریزش گل و سقط جنین  با مشکلات متعددی  مواجه است  (Liuو همکاران،2004). پلی پلوئیدی یک فرآیند غالب است که در تاریخچه تکاملی گیاهان اهمیت  دارد. گیاهان پلی پلوئید واجد صفات مطلوبی همچون  اندازه بزرگ میوه، بنیه و ستبری میوه، عملکرد بالا، مقاومت  به بیماری، فقدان بذر و واجد بذر اندک هستند (Peridieri،2001 وSanford،1983).  به طور کلی، گیاهانی می توانند از نظر دو برابر شدن کروموزومها اصلاح شوند که دارای عدد کروموزومی کوچک بوده و دگر گرده افشان و چند ساله باشند و از طریق رویشی تکثیر  شوند. گونه عناب رقم Zhanhua واجد کلیه صفات یاد شده است و بنابراین  می توان  با دو برابرکردن کروموزمهای سلول  سوماتیکی، صفات  مربوط به میوه  این گونه را بهبود بخشید. (نمودار6-2) به منظور تولید گیاهان تتراپلوئید  شاخه های باززایی شده در شرایط درون  شیشه، در محیط کشت MS تکمیل  شده با 77/5 میکرومول جیبرلیک اسید، 89/0 میکرومول BAP (محیط کشت شاخه زایی) کشت شدند و تحت شرایط استاندارد نگهداری شدند. القاء پلی پلوئیداسیون با استفاده از محلول کلشی سین  انجام شد، بدین ترتیب که سرشاخه های کشت شده در شرایط درون شیشه که تقریباً 5 تا 6 میلیمتر طول داشتند به محیط کشت MS مایع که از نظر ترکیب تنظیم کننده های رشد مشابه محیط کشت شاخه زایی بود و تنها  واجد مقادیر متفاوتی از محلول کلشی سین  بود ، منتقل شدند.  ظروف محتوی محیط کشت و ریز نمونه های تحت تیمار کلشی سین در یک همزن  و با دور (rpm 100) و تحت شرایط تاریکی قرار گرفتند. پس از اعمال تیمارکلشی سین،  شاخه ها دو تا سه بار با آب مقطر استریل شسته شدند و به محیط کشت MS شاخه زایی منتقل شدند.

–~~~~~~~~~~~~–

جدول 6 -2- سطوح کروموزوم جنس زیزیفوس در 3 گونه عناب ، کنار هندی و کنار تعیین شده بوسیله سیستم FACS كولكارني و همکاران ،2008)

سطح کروموزوم برآوردشده (PG) 2C اندازه   ژنومهای رقم کاشته شده گونه
تتراپلوئید-گزارش شده 35/2سبکنارهندی
تتراپلوئیدگزارش شده 44/2 یومران
دیپلوئید 70/1 کیو-29
دیپلوئید 79/1 ب 4/5
دیپلوئید 35/1 لانگ عناب
دیپلوئید 23/1 بن لی
دیپلوئید 28/1 لی
دیپلوئید 14/1 تامار
دیپلوئید 67/1 باچرا کنار
دیپلوئید 38/1 اُرهانر

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

وانگ با استفاده از سلولهای بخش ساقه و جوانه های  مرکب در محیط کلشی سین، 2 نمونه کشت بافتی 4 کروموزومی  (نگاره6-22، نگاره6-23) را به دست آورده  است. (5)  به منظور تعیین پلوئیدی سلولها از روشهای شمارش کروموزوم و فلوسیتومتری استفاده شد. نتایج حاصل از این آزمایشها نشان داده است که  تعداد کروموزمها در گیاهان دیپلوئید 24 و در گیاهان تتراپلوئید 48 است.

3-6-3- القاء كالوس در  عناب رقم liuyuexian :

به منظور  القاء كالوس در عناب  رقم liuyuexian از ريز نمونه هاي مختلف شامل برگهاي جوان شاخه هاي جوان بساك آندوسپرم ، جنينهاي نابالغ و لپه استفاده شد. القاء كالوس از ريز نمونه هاي برگ و شاخه هاي جوان ، لپه ها و جنينهاي نابالغ به سهولت صورت پذيرفت . كالوسهاي مشتق از  لپه ها و جنينهاي جوان ، جوانه هاي نا بجا توليد نمودند . ميزان  باززايي از اين ريز نمونه ها به ترتيب 1/51 در صد و5/9 درصد بود .

در ميان هورمونهاي سيتوكنيني استفاده شده جهت باززايي جوانه از كالوسها، عملكرد هورمون زآتين در فرآيند  باززايي  بهتر از  بنزيل آدنين بود . توليد جنين از كالوسهاي لپه اي و جنينهاي جوان انجام شد و اين جنينها به گياهچه نمو يافتند.

–~~~~~~~~~~~~–

3-6-4- جنين زايي سوماتيكي ثانويه در  عناب  :

در مطالعه ای به منظور باززايي گياهچه در عناب از روش جنين زايي سوماتيكي ثانويه یا مكرر استفاده شد.بذر اين گونه در شرايط درون شيشه اي جوانه زد و از هيپوکوتيل به عنوان ريزنمونه استفاده شد و جنينهاي اوليه از هيپوكوتيلها توليد شدند. بيشترين فراواني القاء جنينهاي اوليه (4/17 درصد) در محيط كشت تكميل شده با تنظيم كننده هاي رشد 2,4-D به ميزان 52/4 ميكرومول IBA به ميزان  49/0 ميكرومول و BAPبه ميزان 44/0 ميكرومول مشاهده شد.جنينهاي اوليه با استفاده از ساز وكار توليد جنينهاي ثانويه در محيط كشت واجد غلظتهاي متفاوت  تنظيم  كننده هاي رشد تكثير شدند . بيشترين فراواني جنين زايي سوماتيك ثانويه 3/51 درصد در محيط كشت واجد 58/0 ميكرومول جيبرليك اسيد به دست آمد .اما بيشترين تعداد جنينهاي ثانويه در محيط كشت واجد 98/0 ميكرومول   2iPمشاهده شد. به منظور جوانه زني جنينها تيمارهاي مختلفي شامل استفاده از غلظتهاي مختلف تنظيم كننده هاي رشد تيمار سرما و يا خشكي آزمون شدند . خشك شدن جنينها در دماي  1  25 و به مدت دو هفته به عنوان بهترين تيمار براي جوانه زني جنينها شناخته شد . در اين حالت جنينها جوانه زدند و نمو ريشه و طويل شدن اپيكوتيل اتفاق افتاد . از ميان 256 گياهچه باززايي شده ،237 گياهچه با بازده تقريبي6/92 درصد زنده ماندند.

در عناب كالزايي سه محيط كشت مختلف MSپايهMS  ( 2/1 نيترات ) و WPM در القاء شاخه هاي نابجا مقايسه گرديد تمام محيط كشتها محتوي 54/4 ميكرومول TDZ و 85/2 ميكرومول IAA بوده اند و به مدت 20 روز در تاريكي قرار گرفتند و پس از آن به شرايط نوراني به منظور القاء شاخه هاي نابجا منتقل شدند ، نتايج حاصل از اين تحقيق نشان داد كه محيط كشت پايه برتشكيل شاخه هاي نابجا اثر دارد . بيشترين درصد ريزنمونه هاي برگي توليدكننده  شاخه LPS  (20/76) و بالاترين توليد شاخه به ازاي هر ريزنمونه AS (16/9) در محيط كشت WPM مشاهده شد.(Guو همکاران،2005) (نگاره 6-24 تا  نگاره -33).

4- كاشتن نهال :

برای احداث باغ عناب می بایست جهت بالابردن درصد گرفتن نهال موارد ذیل رعایت شود :

4-1- ریشه نهالها پس از بیرون آمدن از خاک و قبل از انتقال باید در گونی یا پارچه مرطوب پوشانده شود.

4-2- ریشه ها قبل از کاشت در توده ای از ماسه یا خاک مرطوب قرار گیرد.

4-3- اگرکاشت نهال به تأخیر افتد یا ریشه ها هنگام حمل و نقل آسیب ببینند،اندودکردن آنها با مخلوطی از کود حیوانی،خاک رس و آب به صورت غشای محافظ ریشه ضروری است.

4-4-کاشتن نهال در گودال به همان عمقی که در خزانه بوده است،به طوری که طوقه زیر خاک نباشد،زیرا در صورتی که طوقه پس از نشست خاک در زیر خاک قرار گیرد سبب پوسیدگی طوقه و تلف شدن نهال خواهد شد .

4-5- قرار دادن جوانه انتهایی نهال به سمت وزش بادهای غالب و تند در زمان هرس سربرداری.

4-6- در صورتی که نهال شاخه های فرعی زیاد دارد  ، نگهداری 2 تا 3  شاخه و حذف شاخه های اضافی .

4-7- در صورتي كه براي انتقال نهالها زمان كافي نباشد و زمين اصلي هنوز آماده نشده باشد بايد نهالها در گودالی كه به همين  منظور حفرشده تا آماده سازی زمين حفظ شود.

فاصله درختهای عناب از يكديگر بسته به اينكه منظور از كاشت چه هدفي باشد متغير است . 3  نوع  الگوی کاشت  4 *6 ،4 * 5 ،5 *6  متر و کاشت متراکم باغات با 1 *  3  و 5/1 * 4 متر  وجود دارد . براي كاشت نهال حتماً بايد دو نفر فعاليت داشته باشند ، يعني يكي نهال را نگه داشته و ديگري چاله را از خاک پركند،فقط در موقع کاشت باید دقت شود تا چاله های کنده شده به اندازه کافی گود باشند(50 *50 *50 سانتیمتر)،بعد از كاشتن نهال خاك را مقداري مي كوبند تا   ريشه ها در زمين مستقرشوند .

بعد از انجام اين كار مي بايست از قيم كه در جهت موافق باد نصب مي شود استفاده کرد . درمناطقي كه زمستانهاي ملايم دارند ، كاشت نهال در اواخر پایيز صورت  مي گيرد و در صورت وجود سرماي شديد زمستانه كاشت اسفندماه ترجيح داده  مي شود.شاخه هاي خشكيده و ريشه هاي آسيب ديده مي بايست توسط قيچي ضد عفوني شده ، هرس گردد (نگاره6-34 و نگاره6-35) .

5- هرس [16] :

هرس يك فرآیند كوتاه کننده است و از آن مي توان براي نگهداشتن درخت در اندازه هاي مورد نظر استفاده کرد. حذف يك شاخه نه تنها كربوهيدراتهاي ذخيره شده را از بين مي برد ، بلكه سطح بالقوه برگ را نيز كاهش مي دهد . هرس موجب افزايش اندازه ميوه و ميزان ازت در نقطه رويش شده و رشد را در نزديك محل قطع شده تحريك مي کند، هرس مفرط ، پر كاري را كاهش مي دهد و به ويژه در مورد درختان جوان قوي كه ممكن است رشد رويشي زيادي داشته باشند، صادق است . برش شاخه هاي كوچك با پراكندگي خوب محركهای رشد را در تمام درخت بهتر انتشار مي دهد، جوان كردن دوباره درختان مسن بهتر است با تعداد زيادي از برشهای كوچك انجام گيرد تا بوسيله تعداد كمي برشهای بزرگ . در مناطقي كه امكان خشكيدگي شاخه درختان در زمستان وجود دارد ، هرس زمستانه درختان مي بايست تا حد امكان ديرتر صورت گيرد. در خصوص درخت عناب اهميت زمان هرس براي باغ عناب مي بايست بعد از مطالعه سابقه آب  و هوايي محل توسط شخص باغدار تعیين شود :

فواید هرس :

1.افزایش عمر درخت

2.افزایش میزان محصول

3.ایجاد فرم

4.جوان کردن درختان مسن

5.افزایش کیفیت میوه

6.جلوگیری از ریزش میوه

–~~~~~~~~~~~~–

5-1- هرس فرم درختان عناب جوان :

در طول سال اول احداث باغ ،دو هدف اساسي در شكل دهي وجود دارد :

اولين هدف ايجاد يك اسكلت خوب فضا سازي شده و قوي به منظور تحمل محصول زياد وآسان شدن برداشت مكانيزه مي باشد . دومين هدف به بار نشستن هر چه سريعتر باغ عناب است .(نگاره6-38 و 6-39 )

هرس اوليه در حالي كه بايد مطلوب باشد و رشد درخت را هدايت كند، بايد در كمترين مقدار ممكن انجام شود تا درخت هر چه زودتر به بار نشيند ، تربيت و هرس درخت در طول چند سال اول باغ تا حد زيادي مشمول رسیدن به اين هدفهای بالا مي باشد . پس از كاشت درخت تمامي شاخه هاي جانبي زير 50 سانتيمتر حذف مي شوند و به سربرداري معمولاً نياز نمي باشد .در ابتداي اولين فصل رشد در اوايل تابستان 3 تا 5 شاخه فرعي در بالاي 50 سانتيمتر حفظ مي شوند و شاخه ها به گونه اي انتخاب مي شوند كه به صورت پيچ ارشميدس قرار گیرند . فاصله بين شاخه هاي اصلي بايد به اندازه اي باشد تا درخت از رشد متعادل برخوردار باشد ، براي اتصال محكم شاخه هاي اصلي به تنه لازم است كه بين شاخه ها 3 تا 4 سانتيمتر فاصله وجود داشته باشد . تمامي شاخه هاي ديگر بر روي تنه حتي اگر كوچك هم باشند بايد حذف شوند زيرا قويتر شدن آنها معادل برش سنگينتر خواهد بود و در نتيجه باردهي به عقب مي افتد ،در دومين و سومين فصل رشد تنها پيشنهاد براي هرس حذف شاخه هاي نابجا و ساقه جوشها مي باشد. ترجيحاً در سال شروع باردهي در صورتي كه محور اصلي درخت از رشد زيادي برخوردار باشد و با توجه به امكانات موجود براي برداشت مي توان نسبت به قطع سر شاخه هاي اصلي اقدام كرد .

5-2- هرس جوان سازي درختان پير :

دراين نوع هرس بازوهاي كهنسال اوليه درخت حذف و شاخه هاي جوان و شاداب جانشين آنها مي شود. رشد محدود رويشي شاخه هاي سال جاري ، برگهاي كوچك و بي رنگ و گاهي ريزش برگها در تعدادي از شاخه ها ، نشانه پيري است و در واقع از اين زمان برنامه جوان سازي شروع مي گردد . در اندامهاي مسن و چوبي  جوانه هاي نهفته زيادي وجود دارد كه هرگاه با هرس مناسبي تحريك شوند ، مي توانند شبيه به جوانه هاي رويشي رشد و در مواقعي كه لازم باشد درخت را تجديد حيات نمايند ولي هرس درختان پير نبايد ناگهاني و يكباره صورت گيرد ، چون باروري درخت چندين سال عقب و يا به شدت كاهش مي یابد ، ضمن اينكه هرس شديد نركهاي فراواني را توليد می کند كه حذف آنها در طول فصل رشد بسيار پر زحمت و مشكل خواهد بود .( نگاره6- 40 و نگاره 6-41) ( Mikoladze،1988)روش کار بدین صورت است :

5-2-1- در سال اول شاخه هاي ضعيف و خشكيده را قطع مي كنيم .

5-2-2- در سال دوم شاخه هايي كه از نظر اهميت و فرم درخت وضعيت مشخصي ندارند و سبب انبوهي داخلي تاج مي گردد ، بايستي حذف شوند.

5-2-3- درسال سوم به حذف شاخه هاي اصلي (كه از نظر زاويه و خصوصيات فردي  به صورت نامناسب درآمده اند)مي پردازيم. در عين حال تأكيد مي گردد كه هرس درختان مسن و پير بايستي  با نهايت دقت و توجه صورت پذيرد.

5-3- انواع هرس در درخت عناب :

تربیت درخت در طول 2 تا 5 سال انجام می شود. فرمهای سنتی شامل محور مرکزی ، مرکز باز و مرکز متغیر می باشد ولی در سیستم آموزش جدید از سیستمهای کاشت فشرده ،هرمی کوچک ، ستونی ، داربستی ، و پرچین جهت تربیت نهال میوه با موفقیت آزمایش شده است. به طور کلی ، در حدود 6 تا 8 شاخه اصلی  در ارتفاع3  تا 5 متری در تمام جهات  درخت نگه داشته  می شوند. ارتفاع مناسب برای پرورش  محور مرکزی 60  تا 100 سانتی متر می باشد که معمولا متفاوت با روش متراکم کاشت است . برای بدست آوردن جوانه مطلوب ، شاخه های فرعی را از زیر جوانه قوی برش می زنیم تا جوانه جانبی تحریک شود. به منظور توسعه یک چارچوب خوب برای درخت جهت باردهی مناسب معمولا هرس 2 سال  طول می کشد .

هرس بر قدرت درخت ، بهره وری ، کیفیت میوه ها و کاهش ابتلا به بیماریها و آفات تاثیر دارد .  حتی بعد از تربیت مناسب درخت ، هرس منظم سالانه ضروری است.هرس نادرست منجر به  ایجاد عدم تعادل هورمونی و تغذیه ای درخت و ممکن است عملکرد بعدی را کاهش دهد.

هرس می تواند در 2 مرحله  رشد و فصل خواب انجام شود. هرس تابستانی ثابت شده است که نقش بسیار موثری در افزایش عملکرد در درختان جوان و بزرگسالان دارد. هرس خواب باید در اواخر زمستان و  هرس سبز دراوایل بهار انجام شود . هرس  زمستانه عمدتا  شامل حذف شاخه های  ضعیف ، بیمار، آفت زده ، صدمه دیده  و  ساقه های شلوغ، شاخه های قدیمی ، شاخه های بیش از حد رشد کرده ، می شود. پس از هرس در زمستان ، تعداد جوانه در شاخه های سال جاری باید یک ششم تا یک هشتم از کل تعداد جوانه ها و تعداد شاخه مادری تولید کننده میوه باید در حدود 2 برابر سایرشاخه ها باشد. هرس تابستانی شامل از بین بردن شاخه های شلوغ ،نرکها ، بیمار و آفت زده  صدمه دیده می باشد. در این هرس  سعی می شود که شاخساره فعلی که انتظار می رود دارای میوه سال بعد است  به طوری که نور و فضا ی بیشتری داشته باشد، حفظ گردد .

–~~~~~~~~~~~~–

در رابطه با هرس عناب روش جامی ، شلجمی ، دوکی و سندانی شرح داده می شود که با در نظر گرفتن تیپ رویشی درخت پیشنهاد می گردد :

5-3-1- جامی :

اين شكل را تربيت مرکز باز نیز می نامند و مناسبترین فرم هرس برای عناب می باشد. درشکل جامی ابتدا 3 تا 4 بازوی اصلی در اطراف تنه ایجاد نموده،روی هر بازوی اصلی دو شاخه فرعی اولیه و روی هر شاخه فرعی اولیه ،یک شاخه فرعی ثانویه ایجاد می شود. هنگام انتخاب شاخه های اصلی ،فاصله شاخه ها ازهم 20 تا 25 سانتیمتر در نظر گرفته می شود. شکل جامی را می توان برای نهالهای عناب ، بادام ،هلو،آلو،ارقام مختلف سیب ، به،گردو،گوجه وآلبالو استفاده کرد ولی بیشتر برای تربیت درختان هلو،شلیل و برخی ارقام آلو کاربرد دارد(نگاره 6-42).

5-3-2- شلجمی :

شکل شلجمی را پیشاهنگ تغییریافته نیز می نامند. این شکل بیشتر برای محدود کردن رشد طولی تاج درخت وگسترش تاج در نهالهای ، گلابی، سیب، زردآلو، آلو، بادام، خرمالو،گردو ، پسته، به وگیلاس به کار می رود . برای این منظور، نوک شاخه نهال  از ارتفاع 120 تا 150  سانتیمتر قطع می شود. در سال آتی ،تعدادی از شاخه ها که نزدیک نوک شاخه و زاویه بسته دارند حذف گردیده و به تعداد 3 تا 5 عدد شاخه اصلی که فاصله آنها ازهمدیگر 20 تا 30 سانتیمتر و زاویه بازتر با تنه دارند، نگهداری می شوند. شاخه های باقیمانده نیز از ارتفاع  30 سانتیمتر قطع می شوند تا شاخه های فرعی اولیه حاصل گردد. در این شکل هیچ شاخه ای نقش پیشاهنگ ثابت نخواهد داشت و به محض رشد بیشتر،نوک آن قطع می گردد و در نتیجه درخت شاخه های جانبی قوی حاصل می کند.

5-3-3- دوکی :

در این روش به درخت اجازه داده می شود که به طور طبیعی شاخه مرکزی از رشد بیشتری نسبت به سایر شاخه ها برخوردار باشد. شاخه ها با تنه زاویه 30 تا 60 درجه  داشته و فاصله  پایین ترین  شاخه  تا سطح خاک حداقل 50 سانتیمتر می باشد . این روش هرس بعد از مدتی سبب ایجاد  فرم دوکی یا هرمی در درخت می شود .این حالت بیشتر برای درختان تزیینی به کار می رود.( نگاره6-43)

5-3-3- سندانی :

این حالتی است که تنه ها  و شاخه های بسیار پیر،خشکیده و بیمار چندین دفعه بریده شده و نهایتاًدرخت به شکل ذوزنقه وارونه ( سندانی )در می آید . (نگاره6-44)

6-آبیاری :

6-1- درختان آبی: درختان عناب با توجه به شرايط آب و هوايي هر منطقه به 6 تا  8  آبياري در سال نياز دارند،در ابتدای کاشت و در سال اول آبیاری هر 4 تا 5 روز و در سالهای بعدی هر 12 تا 15 روز صورت می گیرد ، در برخی مناطق کوهستانی گاهی درخت را در طول فصل رشد از 3 بار در سال بیشتر آبیاری نمی کنند.میزان آب خالص برای آبیاری یک هکتار باغ عناب 4500 متر مکعب می باشد .( Mikoladze ، 1988) (نگاره6-45)

6-2- درختان دیم :

مدیریت آب ، در باغاتی که آبیاری نمی شود شامل : مالچ پاشی ،خیش عمیق ، وجین ، تشکیل آب انبار ، تعمیر کانالهای آب و بهبود وضعیت بافت خاک مانند چاله ها و تراسها می باشد . کوددهی در باغات بدون آبیاری ، می تواند از طریق دادن کود در چاله عمیق خاک در اواخر پاییز ، محلولپاشی در طول یا پس از بارش باران ، کاشت کود سبز ، مالچ پاشی، وجین ، دفن علفهای هرزی که توانایی نگه داشتن ظرفیت بالای  آب را با عرض 35 سانتی متر و عمق50 سانتی متر  بعد از برداشت محصول دارند، انجام شود .استفاده از , چهار تا شش بسته  سوپرجاذب که هر کدام مخلوطی از 100 تا 150گرم اوره  و 100 تا  150 گرم  پتاس  در محل  سایه انداز درخت  و نزدیک ریشه ها نقشی مهم در رشد درخت خواهد داشت، پس از ذوب برف ، با بسته های 1 متر مربعی پلاستیکی محل چاله ها را پوشانده  با این روش اثرات آب و کود از خرداد تا مرداد ماه باقی می ماند . یکی دیگر از راه های عملی و ثابت شده  خواباندن گوسفندان (نگاره6-45)  برای 3 شب و مخلوط مدفوع و ادرار با خاک می باشد که اثرات سودمند این می تواند  برای 2 تا 3 سال ادامه یابد(5).

–~~~~~~~~~~~~–

7 – کوددهی و مصرف بهينه كود براي افزايش كمي و كيفي عناب در خاكهاي آهكي ايران (نگاره  6- 46 و نگاره 6-47) :

كوددهي بايد به طور سالانه انجام شود. افزودن 5 تا 10 کیلوگرم كود دامي پوسيده در اطراف هر درخت به صورت چالكود بسيار مفيد است. اين مقدار با رشد درخت افزايش مي يابد و به 20 تا 25 کیلوگرم در سال می رسد . بهتر است اضافه كردن كودهاي شيمیاي به صورت خاكي و يا محلولپاشي بر اساس نتايج خاك و برگ صورت گيرد ولي در صورت عدم امكان آناليز و بررسي آن براي درختان بارور به ازاي هر هكتار سالانه 180 کیلوگرم ازت، 120 کیلوگرم فسفر[17] و90 کیلوگرم پتاسیم و   75 کیلوگرم كلسيم و 250 کیلوگرم گوگرد كشاورزي به زمين اضافه شود.(حسین آوا،1381)عناصر غذايي مورد نياز درخت عناب بر حسب سن ، مرحله رشد و ميزان عملكرد متغير است ، نوع و مقدار جذب عناصر غذايي نيز در درختان پر محصول و درختان كم محصول متفاوت است . يكي از عوامل مؤثر در وضعيت تغذيه درختان عناب PHخاك است . PHمناسب خاكهاي تحت كاشت ، كم و بيش خنثي است و در اين حالت بيشترين بهره وري را از منابع غذایي خواهد داشت .از طرف ديگر تغذيه نامتعادل سبب كمبود يا زيادي برخي عناصر غذايي و متعاقب آن ، ظهور برخي از عوارض ناشي از سوءتغذيه در درختان مي شود . منابع تأمين مواد غذايي براي هر درخت شامل كودهاي آلي و تركيبات شيميايي مي باشد. بقاياي  مواد آلي به مرور زمان تبديل به هوموس مي شود . هوموس علاوه بر آن كه در بهبود خصوصيات فيزيكي و بيولوژيكي خاك مؤثر است ، قادر به ايجاد تركيباتي با عناصر غذايي خاك نيز مي باشد . برخي عناصر مانند آهن ،روي با هوموس به صورت تركيب پيچيده در آمده و به اين طريق عناصر به صورت قابل استفاده براي ريشه درخت در  مي آيد . علاوه بر تأمين عناصر غذایي توسط كودهاي آلي از طريق مصرف كودهاي شيميايي نيز مي توان كمبود عناصر غذايي را بر طرف کرد . براي رفع كمبود عناصر غذايي در درخت عناب بسته به نوع ، مقدار و زمان مصرف كود ، آنها را مي توان به يكي از روشهاي چالكود ، تزريق تنه اي ، محلولپاشي و كودآبياري بر طرف نمود ولي قبل از شرح اين روشها لازم است كه تأثير و نقش عناصر غذايي پر مصرف و كم مصرف مورد نياز عناب ، علایم و علل كمبود آن مورد بررسي قرار گيرد.

8-1- عناصر پر مصرف :

1- ازت  :

بيشترين عنصر غذايي مورد استفاده در درخت مي باشد .(معزاردلان،1376. اساتید دانشگاه تربیت مدرس،1384.ملکوتی و طباطبایی ،1380.وملکوتی،1378)( نگاره6-48).

نقش عنصر درگياه :

فعال سازي جوانه گل،افزايش عمر تخمک،افزايش زمان گرده افشاني،افزايش سطح برگ، افزايش اندازه ميوه،كاهش نسبت قند به اسيد،مؤثر در بخشي از پروتوپلاسم.

علایم كمبود :

كاهش رشد رويشي ،زردي در برگهای پير،ريزش گل و ميوه ،كاهش اندازه ميوه و عدم تكامل اندامهاي زايشي.

علایم اضافه بودن :

تأخیر در رسیدگی ميوه، تأثير در تركيب رنگ عناب،تأخير درگلدهي،كاهش در نوررساني  به داخل تاج ،كاهش فسفر،روي،پتاسم،افزايش آهن و مس.

نحوه و زمان مصرف :

محلولپاشي پایيزه ،تورم جوانه، قبل از گلدهي ، بعداز گلدهي .

چالكود: نصف كود ازته در زمستان و نصف ديگر بعد ازگلدهي استفاده از سولفات يا نيترات آمونيوم .

2- فسفر :

نقش در گیاه : عنصری پويا در گياه،تشكيل ميوه،جوانه زني،افزايش خاصيت انبارداري، افزايش طول دوره گرده افشاني، فعاليت در كليه فرآيندهاي بيوشيميايي ، انتقال و تسريع انرژي در سلول.

علایم کمبود : كاهش تشكيل ميوه،برگ قهوه اي تيره يا ارغواني و سرانجام برنزه شدن برگها،باريك شدن شاخه ها و رشدکم ريشه.

علایم اضافه بودن : كاهش عناصر روي،آهن ، منيزيم و مس .افزايش كلسيم و منگنز.

نحوه و زمان مصرف :

چالکود در  پایيز با  استفاده از سوپر فسفات تريپل.

3- پتاسيم :

نقش در گیاه : مؤثر در فتوسنتز، احياء نيترات، فعالیت روزنه هاي گياهي ، سنتز پروتئين، افزايش مقاومت به سرما و بيماريها، افزايش عملكرد وكيفيت ميوه .

علایم کمبود : حاشيه سطح تحتاني برگهاي مسن ارغواني مي شود. رشد ضعيف شاخه ها،ايجاد برگهای جدید و روشن وكوچك ،بي مزه شدن ميوه،ايجاد سم ازت دار دي آمين و كاهش ماده خشك گياه.

علایم اضافه بودن : كاهش كلسيم،ازت،منيزيم،فسفر و زيادي بر.

–~~~~~~~~~~~~–

نحوه و زمان مصرف :

چالکود : درپایيز و بهمن با استفاده از سولفات پتاسم  به صورت نوار كود در دو سال متوالي.

8-1-1-  روش مصرف كودهاي پر مصرف :

در اين زمينه سه روش پخش سطحي (نامطلوب)، محلولپاشي (روش سريع اقتصادي و مؤثر) و چالكود( مناسبترين روش)شرح داده مي شود . (جدول6-3)

الف- روش پخش سطحي :

در درختان عناب به مانند ساير درختان ميوه عناصر غذايي به صورت دست پاش و به طور يكنواخت در تمام سايبان درخت پخش شده و سپس با عملياتي نظير  پابيل با خاك سطحي مخلوط مي گردد. در خاكهاي آهكي در مورد مصرف بعضي از عناصري كه در شرايط PH بالا تثبيت مي شوند ، ابهاماتي وجود دارد .

مهمترين مشكلي كه در مصرف خاكي يا پخش سطحي كودهاي با حلاليت كم وجود دارد ، سطح زیاد كود با خاك و در نهايت تثبيت آن به وسيله كربنات و رسهاي خاك مي باشد ، اين پديده مخصوصاً در مورد كودهاي فسفر ،سولفات پتاسيم ، سولفات آهن و سولفات روي بيشتر صدق مي كند .در اين روش بايد سعي شود كه كود مصرف شده به ريشه برسد ، در غير اين صورت بيشتر ،کود ، مورد استفاده  علفهاي هرز قرار خواهد گرفت و یا به صورت نامحلول در می آید و از دسترس گیاه خارج می شود . مزيت اين روش اين است كه مي توان به همراه عمليات خاك ورزي (پابيل اول فصل) آن را به مرحله اجرا گذاشت ولي تعيين دقيق مقدار كود مورد نياز تنها از طریق نمونه گیری و آنالیزآب،خاک و برگ امکان پذیر است . بنابراين با توجه به شرايط باغهاي كشور پخش سطحي كود ها اقتصادي و مؤثر نخواهد بود .

ب- محلولپاشي :

كودپاشي روي برگ و اندامهاي هوایي امروزه كاربرد فراگيري دارد و يكي از روشهاي مؤثري است كه مخصوصاً در درختان ميوه اهميت بسزایي در تأمين عناصر غذايي ايفاء مي كند.در خاكهاي آهكي ايران جذب عناصر غذايي ريز مغذي مخصوصاً آهن و روي معمولاً كم است و از طرف ديگر عدم موفقيت ساير روشهاي مصرف كود در بعضي شرايط باغي را باعث شده است. محلولپاشي نمكهاي معدني اين عناصر مؤثرتر و با صرفه تر از مصرف خاكي كلاتهاي[18] گران قيمت آنها  می باشد . كاربرد اين روش زماني مؤثر است كه گياه نتواند مواد غذايي خود را از خاك جذب نمايد و يا امكان مصرف  از طریق خاک نباشد(نگاره6-49 ،نگاره6-50 )

جدول6-3 – تقویم زمانی کودهای پر مصرف در باغ عناب

ردیف نام کود نوع آب و خاک بهترین نحوه مصرف
نحوه مصرفزمان مصرف
1سولفات آمونیومقلیا و آهکیبه صورت سرک و گرانولپاشی در روی ردیف درختانماههای اسفند و خرداد
2نیترات آمونیومآب و خاک شوربه صورت سرک و گرانولپاشی در روی ردیف درختانماههای اسفند و خرداد
3دی فسفات آمونیومدر همه مواردبه صورت چالکود در انتهای سایه انداز درختاواسط پاییز تا زمستان
4منو فسفات آمونیومدر همه مواردبه صورت چالکود در انتهای سایه انداز درختاواسط پاییز تا زمستان
5سوپر فسفات تریپلدر همه مواردبه صورت چالکود در انتهای سایه انداز درختاواسط پاییز تا زمستان
6سوپر فسفات سادهدر همه مواردبه صورت چالکود در انتهای سایه انداز درختاواسط پاییز تا زمستان
7سولفات پتاسیمدر همه مواردبه صورت چالکود در انتهای سایه انداز درختاواسط پاییز تا زمستان

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در محلولپاشي عناصر غذايي بايد توجه داشت كه اين روش فقط بخشي از نياز غذايي گياه را تأمين مي كند و نمي تواند جايگزين مصرف خاكي شود و فقط به صورت يك راه حل اضطراري در موقع كمبود شديد ،جهت رفع سريع این مشکل به كار  مي رود.محلولپاشي 4 عنصر روي ،آهن ، بر و ازت  به هنگام  پایيز[19] در فاصله بين برداشت ميوه و ريزش برگها و يا موقع تورم جوا نه ها، اثرات مفيدي در تشكيل ميوه دارد .

اهميت محلولپاشي عناصرZn,B,N در درختان عناب :

1- نيتروژن: عنصر مهم و ضروري در رشد درخت عناب است و مديريت هر ساله در مورد آن لازم است و از نظر مديريتي مي تواند تأثير زيادي بر روي تشكيل ميوه بگذارد

(Anonymous،1995وMehortaوGupta،1985).کمبود ازت سبب کاهش جوانه گل در درخت می شود ، به ویژه شکوفه زایی مجدد به مقدار ازت موجود در شاخه بستگی دارد. محلولپاشي ازت با استفاده از کود اوره در پاییز سبب افزایش طول عمرتخمک و طولانی شدن دوره گرده افشانی مؤثر در بهار سال بعد می شود.گزارشات فراواني مبني بر سقط مادگي درختان بر اثر كمبود ازت اعلام شده است . محلولپاشي اوره موجب افزايش تشكيل ميوه و كاهش ريزش آن به ويژه در بخش پایين و مركزي شاخساره مي گردد . حداكثر بازدهي وقتي است كه گياه در مرحله تمام گل و رشد اوليه ميوه باشد و محلولپاشي اوره بعد از برداشت ميوه و قبل از  باز شدن جوانه ها ، بيشترين اثر را خواهد داشت . (1)

2- بر و روي :احتياج درختان عناب به بر براي گرده افشاني و توليد بذر و دانه گرده و به روي براي كنترل روابط آب و گياه و اكسيژن سازي كافي در هنگام گرده افشاني لازم است (1). در اين خصوص محلولپاشي اسید بوريك و سولفات روي به هنگام برداشت ميوه و قبل از بازشدن جوانه ها از ضروریات تغذيه عناب مي باشد .

محلولپاشی 1.5kg 5/1 کیلوازت، 1P 2 O 5 , and کیلوفسفر،  3/1کیلو پتاس در 1000 لیتر آب برای به دست آوردن 100 kg 100 کیلوگرم  میوه های تازه و با کیفیت در پاییز و اسفند ماه مورد نیاز است .اسپری قارچ کش ، آفت کش و محلولپاشی کودی برگ عناب 5 تا 6 بار در سال همراه  با اوره 3/0 تا 5/0 درصد  برای توسعه سطح برگ و رسیدگی سریع میوه های اولیه و اسپری 1/0 3/0  درصد سولفات پتاسیم و سوپر فسفات در رشد و توسعه  میوه های میانی و آخری مؤثر می باشد . پاشش 10 تا20 پی پی ام  اسید جیبرلیک در تمام گل برای 3 تا 4 دفعه و در فاصله   5 تا 6 روز و  یا دو بار پاشش بورات 2/0 درصد در تمام گل  و  در طول دوره رشد میوه های جوان ، مجموعه ای از میوه های با کیفیت قابل توجهی را به دست می آورد. تشکیل جوانه میوه با 4/10 تا 2/12درصد و تشکیل بذر در میوه با 1/22 تا 8/28 درصد به دنبال استفاده از اسید بوریک به مقدار 100 یا 200 پی پی ام قبل از گرده افشانی صبحگاهی به دست آمد .استفاده از اسید بوریک به مقدار 200 پی پی ام همراه با 1 پی پی ام NAA فقط 2 ٪  تشکیل میوه و تشکیل دانه را 8/11 ٪افزایش داد.(5) .

ج- چالكود و تأثير در تسهيل جذب عناصر غذايي(ضرورت تغيير روش كوددهي در باغهاي كشور) (ملکوتی وطباطبایی ،1380)  :

به دليل وجود میزان بالای آهک در خاکهای مناطق خشک و نیمه خشک مانند منطقه بیرجند، زيادي بيكربنات در آبهاي آبياري ، كمي مواد آلي، مصرف غير صحيح كود در سايه انداز درختان ،با عنايت به كمي تحرك كودهاي مصرفي به ویژه كودهاي فسفاته و ريز مغذيها و عدم رعايت مصرف بهينه كود و آب، درختان ميوه در كشور عمدتاً دچار انواع كمبودها هستند .از اين رو ، بيان روش صحيح كوددهي در باغات ميوه از اولويت خاصي برخوردار است .

روش چالكود شكل خاصي از جايگذاري موضعي كودهاي آلي و شيميايي در خاك است . اين روش براي باغهاي ميوه ای طراحي شده است كه داراي کمبود عناصر ماکرو مثل فسفر و عناصر میکرو مثل آهن باشند .

–~~~~~~~~~~~~–

در اين روش چاله هايي در نزديكي ريشه درخت حفر مي شود و سپس اين چاله ها با كودهاي آلي و شيميايي پر مي گردند . اين روش داراي مزيتهاي فراواني نسبت به روش سنتي مي باشد كه بخشي از آن عبارت است از :

1-كمتر بودن قدرت تثبيت كنندگي مواد آلي چالكود در مقايسه با خاك و افزايش قابليت جذب عناصر و كودهاي شيميايي.

2- چاله هاي پر شده با ماده آلي ، مكانهاي مناسب براي ريشه ها فراهم مي آورد و در آن جذب عناصر بهبود مي يابد.

3-گرايش درخت به ارسال و رشد ريشه ها براي رسيدن به محل چالكود و استفاده بهينه از مواد غذایي.

4- چون غذاي آماده شده در چالكود به دليل مصرف كودهاي آلي ، كودهاي سولفاته و گوگرد ، اسيدي مي باشد ،جذب مواد غذايي با سهولت بيشتر انجام مي پذيرد .

5- به دليل كمي مواد آلي و زيادي كربنات كلسيم ، خاكهاي زير كشت باغها از   نفوذ پذيري كمي برخوردار بوده و ريشه دواني درختان  فعال نيست و این باعث می شود که جذب مواد غذایی با سهولت بيشتري صورت گيرد.

6- در روش چالكود به دليل تهويه مطلوب ،ريشه ها از رشد بيشتري برخوردار بوده و رنگ ريشه هاي فعال سفيد و خوش رنگ و با تراكم فراوان خواهد بود .

7- در اين روش خسارت ناشی از پاي بيل درختان ميوه ، كه علاوه بر صرف هزينه زياد ، به دليل از بين بردن ريشه هاي درخت ، ایجاد می شود ، كاهش مي یابد.

8- نفوذ پذيري آب به داخل خاك از طريق حفره هاي مملو از مواد آلي  افزايش و مصرف آب كاهش پیدا می کند .

9- بهبودی در امر رسیدن اكسيژن به ريشه گياه به لحاظ آبياري و سنگين بودن خاك و جلوگيري از زياد شدن دی اکسید کربن در حضور آهك كه منجر به وجود آمدن يون كربنات مي گردد .

بهترين زمان انجام چالكود در درختان عناب زمان خواب گياه مي باشد كه ريشه از نظر فعاليت در پايين ترين حد است  و فرصت كافي جهت التيام زخمهاي احتمالي را دارا مي باشد . همچنين چون برخي كودها مانند پتاسيم و فسفر براي اثرگذاري كافي نياز به وقت  و زمان دارند ، اين فرصت در زمان خواب درخت تأمين مي شود. (نگاره6- 51 تا نگاره6-57 )

8-1-2- عناصر ميان مصرف  و  ريز مغذيها :

در ابتداي بحث مصرف بهينه كود ، عناصر غذايي  پرمصرف مانند ازت ، فسفر و پتاسيم بررسي شد.اختلالات تغذيه اي در باغهاي عناب سبب شد تا در اين قسمت نقش عناصر ثانويه و ريز مغذيها (عناصر كيفيت) مورد ارزيابي قرار گیرد که محققین زیادی به اهمیت عناصر(کلسیم،گوگرد،منیزیم،منگنز،مس،بر،آهن،روی،مولیبدن،کلر و سدیم) در گیاه اشاره داشته اند (معزاردلان،1376. اساتید دانشگاه تربیت مدرس، 1384. ملکوتی و طباطبایی ،1380، ملکوتی وکشاورز،1382، ملکوتی و رضایی،1380، ملکوتی و داوودی ،1382) و در اين قسمت به اختصار نقش هر يك از آنها توضيح داده مي شود . (جدول6-4)

1-كلسيم :

کلسیم به عنوان یک عنصر تولید كيفيت در گیاه معرفی می شود.

نقش در گیاه : باعث پايداري سلولهاي ميوه، تنظيم تنفس گیاه، افزایش كيفيت ميوه، افزايش كيفيت انبارداري  و افزايش انسجام ميوه می گردد.

علایم کمبود :

ابتدا در برگهاي جوان ظاهر مي شود، فنجاني شدن برگهای جوان ،   ابلق شدن برگها ، کاهش استحكام ميوه و انبارداري آن  و نرمي ميوه .

–~~~~~~~~~~~~–

علایم اضافه بودن :

زيادي آمونيم ، تثبيت كلسيم، سختي بيش از حد ميوه ها، كاهش  فسفر ، آهن، روي، پتاسيم و منگنز.

نحوه و زمان مصرف :

محلولپاشی: دفعه اول یک هفته بعد از اتمام گل، بار دوم  14روز پس از محلولپاشي اول و يا 14 روز قبل از برداشت ميوه به نسبت 5 در هزار همراه با مويان.

2-گوگرد :

نقش در گیاه : کمک در توليد پروتئين و دارای نقش اصلي در متابولیسم سلولی.

(نگاره6-58)

علایم کمبود :

علایم كمبود شبيه به كمبود ازت و در برگهاي جوان مشاهده می شود.

علایم اضافه بودن :

ايجاد لكه هاي زرد و برنزي روي سطح برگ ، سوختگي شديد برگها ، زيادي نيترات و كاهش سولفات.

نحوه و زمان مصرف :

چالکود در پایيز ، بهمن واسفند با  گوگرد گرانوله كشاوزي.

محلولپاشی: براساس نمونه گيري برگ و میزان كمبود اقدام مي شود.

3- منيزيم :

نقش عنصر: در ساخت بخشي ازكلروفيل‌، ساخت روغنهاي گياهي.

علایم کمبود :

در برگهاي مسن ،رنگ زرد مايل به سبز در برگها ، ريزش كامل برگ،

قسمت سبز برگ به شکل عدد 8  در می آید.

علایم اضافه بودن :

در صورت وجود مقادير فراوان كربنات منيزيم، ايجاد علایم كلروزآهن، كاهش دهنده پتاسيم و افزايش دهنده ازت.

نحوه و زمان مصرف :

چالکود در پایيز و اسفند به شکل سولفات منيزيم.

محلولپاشی: محلولپاشي نيترات منيزيم بعد از اتمام گلدهی و 12 روز قبل از برداشت يا بعد از محلولپاشي اول.

4- منگنز :

نقش عنصر: دخالت درتشكيل پروتوپلاست سلول، واكنشهای اكسيداسیون و احياي فتوسنتز در فتوسیستم 2.

علایم کمبود :

ايجاد كلروز بين رگبرگها،كمبود در برگهاي جوان، ایجاد لكه هاي سفيد مايل به زرد در كنار برگها.

علایم اضافه بودن :

حالت نكروز در برگهای مسن ، قهوه اي و تيره شدن ريشه ها، افزايش منگنز و افزايش جذب فسفر ، كاهش منگنز با افزايش ازت.

نحوه  و زمان مصرف :

چالکود در پایيز و اسفند با سولفات منگنز.

محلولپاشی:  استفاده از سولفات منگنز در پایيز و  اسفند و بعد از مرحله تمام گل .

5- مس :

نقش عنصر درگياه :

مؤثر در فتوسنتز،تشكيل كلروفيل، تشكيل ويتامينA .

علایم كمبود :

ترشح صمغ در محل اتصال شاخه، زایده  قهوه اي روي ميوه ، ترك خوردن پوست ميوه ،نقاط قهوه اي روي برگ ، شكستگي آسان شاخه ها.

علایم اضافه بودن :

زيادي مس باعث كلروز آهن و كاهش عنصر روي مي شود .

نحوه و زمان مصرف :

چالكود در پایيز و زمستان به شکل سولفات مس.

محلولپاشي پایيزه ،زمستانه ، بعد از اتمام گل  14 روز قبل از برداشت.

6- بر:

نقش عنصر درگياه :

گلدهي ، ميوه دهي ، عمل هورمونها ، تقسيم سلولي ، متابولیسم ازت و افزايش مقاومت ريشه گياه در برابر يون OH .

علایم كمبود :

بدشكلي ، سختي ميوه ها، شكاف دار شدن پوست ميوه،بافت چوب پنبه اي در ميوه ،خشك شدن و مرگ شاخه ها در بهار ، خشكيدگي جوانه هاي تازه.

علایم اضافه بودن :

حاشيه قهوه اي مايل به زرد در برگهاي مسن، خشكيدگي سرشاخه ها، كوتاهي فاصله ميان گره ها.

نحوه مصرف :

چالكود با  استفاده از بوراكس يا اسيد بوريك در پایيز.

محلولپاشي با اسيد بوريك  وقتی گیاه دارای پوشش باشد به نسبت 5 درهزار.

–~~~~~~~~~~~~–

7-آهن :

نقش عنصر درگياه :

تشكيل كلروفيل،انجام فتوسنتز. ( نگاره6-59 )

علایم كمبود :

فقدان كلروفيل در برگهای جوان، زردي برگهاي جوان و لوله شدن آنها.

علایم اضافه بودن :

لكه هاي قهوه اي تيره روي برگها.زيادي آهن كاهش منگنزرا سبب مي شود .

نحوه مصرف :

محلولپاشي با سولفات آهن زمان تورم جوانه ها بعد از برداشت يا بعد از اتمام گل.

7- روي : محققین زیادی از این عنصر به عنوان عنصری فراموش شده درچرخه حیات گیاه،دام و انسان یاد می کنند.

نقش عنصر در گياه :

افزايش هورمون اكسین،تجزيه اسيد كربنيك و  سنتز  پروتئين.

علایم كمبود : كوتاه شدن فاصله ميان گره ها،لكه هاي قهوه اي در بين رگبرگها،كوچكي برگها و تفاوت محسوس بين رنگ رگبرگها و سطح برگ،رنگ پريدگي پوست ميوه،چوبي شدن قسمت داخلي ميوه وكاهش رشد ديواره سلولي.

علایم اضافه بودن :

ريشه های درخت كوتاه و لاغر شده و خرمایي رنگ مي شود. زيادي فسفر ، زيادي روي سبب كاهش آهن می شود.

نحوه مصرف :

چالكود در پاییز و زمستان به صورت نواري باكلات روي

محلولپاشي در پایيز و زمان تورم جوانه ها با استفاده از سولفات روي .

9- موليبدن :

نقش عنصر در گياه :

كاهش آن سبب تجمع نيترات ،ايجاد سميت نيترات و نیز در توليد اسيدآسكوربيك  مؤثر است .

علایم كمبود :

لكه هاي زرد فراوان، ايجاد لكه هاي آبگزیده، خروج صمغ  در زير برگ، معمولاًدر محلهاي آفتاب گير  و روي برگ جوان ديده مي شود .

علایم اضافه بودن :

افزايش موليبدن سبب كاهش گوگرد و مس می شود .

نحوه مصرف :

محلولپاشي موليبدات سديم يا آمونيم بعد ازاتمام گل و14 روز قبل از برداشت .

10-كلر و سدیم  :

نقش عنصر در گياه :

کلر در توليد اكسيژن دركلروپلاست مؤثر است و نیز در تورژسانس روزنه ها مانند پتاسيم نقش دارد. درباره سديم تحقيق یا گزارشي نمي باشد .

علایم كمبود  :

پژمردگي و برنزه شدن برگها و سبب  كاهش رشد سریع است.

علایم اضافه بودن :

افزايش سديم سبب كاهش كلسيم و افزايش جذب پتاسيم می شود.افزايش كلر سبب افزايش منگنز وكاهش پتاسيم و كلسيم می شود. استفاده از كود ازته اثرات سميت  كلر و سديم را كاهش مي دهد. علایم ظاهري بررسي نشده است .با توجه به اینکه خاکهای مناطق خشک و نیمه خشک حاوی مقادیر کافی نمکهای کلرور سدیم می باشند لذا کمبود این عنصر به ندرت دیده می شود.

بهترين نحوه مصرف :

چالكود براساس آناليز خاك در پایيز و اسفند ماه.

محلولپاشي براساس آناليز برگ وخاك در پایيز و قبل ازتورم جوانه ها و بعد از برداشت.

8-1-3- کود سبز و کاشت مخلوط گیاهان زراعی با درخت عناب  :

یکی از شیوه های متداول دنیا برای تقویت زمین در باغهای میوه به خصوص  عناب، کاشت گیاه یکساله و برگرداندن آن به خاک در اواخر زمستان یا اوایل بهار با دیسک سطحی است.گیاهانی که برای این منظور انتخاب می شوند با شرایط اقلیمی منطقه باید تطابق داشته باشند ، یعنی بتوانند در پاییز رشد و ریشه خود را در زمین محکم و برودت زمستان منطقه را تحمل کنند . اگر این گیاهان از خانواده نخود[20] باشند ، علاوه بر افزودن مواد آلی مقادیری ازت نیز به خاک اضافه خواهند کرد .در مناطق سردسیری معتدل ایران می توان از گیاهان زیر استفاده کرد : ماشک گل خوشه ، یولاف ، جو ، ارزن ، منداب ، خردل وحشی ، خلر ، انواع شبدر های یکساله و یونجه یکساله . در مناطقی که زمستان ملایم تری دارند می توان از باقلای معمولی ، شبدر شیرین ، ماشک گل خوشه ای استفاده کرد .

مقدار بذر مورد نیاز از گیاهان مختلف برای کاشت یک هکتار کود سبز از این قرار است :

انواع خانواده نخود             . Legumes Family 60 الی 80 کیلو

انواع ماشک                          Viccia Sp.                        40 الی 50 کیلو

انواع باقلا                              Faba Sp.                      50 الی 60 کیلو

ملیلوتوس(یونجه زرد)  . Melilotus Hicinalis 20 کیلو

شبدر ها                             Trifolium  SP. 14 تا 15 کیلو

انواع یونجه                       Medicago Sp. 15 الی 20 کیلو

انواع غلات                                    Cereals 50 الی 60 کیلو

اگرکاشت گیاه پوششی به هر دلیل امکان پذیر نباشد، نباید استفاده از علفهای هرز را که در کف باغ می رویند، از نظر دور داشت . بعضی باغداران در اوایل پاییز بعد از خاتمه برداشت ، کود ازته ای جهت تقویت رشد این علفها می دهند تا در بهار بتوانند حجم بیشتری از مواد آلی را با برگرداندن آنها به خاک در اختیار داشته باشند ، ولی این کار ممکن است در صورت ملایم بودن هوا موجب تعویق یا توقف رشد  شاخه ها بشود ، در نتیجه موقع رسیدن اولین سرما و یخبندان شاخه های لطیف در حال رشد صدمه ببینند . اگر بنا باشد چنین کاری را در باغها انجام بدهیم بهتر است یک ماه به بیدار شدن درخت اقدام شود که هم رشد پوشش سبز را زیادتر کند و هم به تأمین ازت مورد نیاز جوانه ها و شاخه ها در اول بهارکمک شود .(نگاره های 3-60  تا3-63 ) برگرداندن کود سبز یا علف هرز باید با استفاده از دیسک سطحی انجام شود تا به ریشه ها صدمه زیادی نخورد .البته با این عمل امکان دارد تعدادی از ریشه های سطحی بریده شوند ولی این کار صدمه ای به درخت نخواهد رسانید و به زودی با تولید ریشه های جوان و فعال از محل برش به حجم ریشه ها اضافه خواهد شد . از موارد دیگر پرهیز از خوراندن برگهای درختان به حیوانات است ، برگها می توانند یکی از منابع عمده تأمین مواد آلی درخاک باشند ، کمااینکه کود و هوموس درختان از همین راه تأمین می شود ، رسمی که متأسفانه در اکثر روستاها با رهاکردن گوسفند در باغها متداول است، باید ترک شود . باغدارانی که دامدار نیز هستند باید بدانند هرچند با این عمل مقداری از علوفه دامها را در مدت محدودی تأمین می کنند و دامها حین چرا با انداختن فضولات و ادرار اندکی به تقویت خاک کمک می کنند ولی در کل این عمل به ضرر خاک تمام می شود . علف خشک و درو شده  در شرایط اکثر نقاط ایران به ویژه در خاکهای سبک و سنگلاخی و کم آب ماده با ارزشی در باغ است. اگر علفهای هرز چیده شده را در تابستان زیر سایه انداز درختان و در فاصله ردیفها روی خاک مثل حصیر پخش کنند ، خواهند توانست با سایه اندازی آنها خاک را خنک نگه دارند و از تبخیر سطحی تا حد زیادی بکاهند . از طرف دیگر ،  با تجزیه تدریجی هر سال بر مواد آلی خاک افزوده می شود . استفاده از علف کشهای تماسی مثل پاراکوآت (گراماکسون) در بهار روی علفهای هرز موجب می شود که در تابستان پوشش خشک علفی در زیر درختان به وجود بیاید که می تواند این منظور را به نوع دیگری تأمین کند. کشیدن ماله روی علفهای خشک و خوابانیدن آنها مؤثر است .

آخرین مورد در ارتباط با پوشش سطح باغ استفاده از  پوشش سبز کاشته شده ای از گیاهان دایمی و نگهداری از آن است. زیرا داشتن پوشش سبز دایمی موجب می شود  که از شسته شدن خاک و فرسایش آن جلوگیری شده و نفوذ باران در خاک بیشتر شود.این سیستم نگهداری بیشتر در مناطقی با بارندگی زیاد و در اراضی شیب دار دیده می شود . در جلگه ها و در شرایط آبیاری نیز می توان از این روش استفاده کرد و در هزینه های شخم و برگرداندن و کولیتواسیون مرتب در طول تابستان ، که در روش نگهداری خشک لازم است ، صرفه جویی کرد . لازمه این امر اینست که اول آب اضافی کافی در دسترس باشد ، دوم کود ازته و فسفره اضافی به باغ داده شود ، سوم علفهای کاشته شده را مرتباً درو کنند و کوتاه نگه دارند و علف درو شده و خرد شده را کف باغ پهن کنند.در شرایط ایران غیر از مناطق پرباران شمالی و بعضی دامنه های غربی زاگرس در کمتر جایی چنین امکانی وجود دارد . علفهایی که برای این منظور به کار برده می شوند از خانواده غلات از قبیل چمن معمولی ، علف باغچه ، فسکیو و نظایر آنها یا مخلوطی از آنها با انواع شبدر ها هستند (نمودار6-3 ) .

–~~~~~~~~~~~~–

جدول6-4 – تقویم زمانی کودهای  کم مصرف در باغ عناب

ردیف نام کود نوع آب و خاک بهترین نحوه مصرف
نحوه مصرفزمان مصرف
1کلرور پتاسیمغیر شوربه صورت چالکود در انتهای سایه انداز درختاواسط پاییز تا زمستان
2سولفات آهندر همه مواردمحلولپاشیاردیبهشت بسته به شدت کمبود   2 تا 3 بار به فاصله یکماه
3کلات آهندر همه مواردبه صورت چالکود در انتهای سایه انداز درختاواسط پاییز تا زمستان
4سولفات رویدر همه موارد در همه مواردچالکود و محلولپاشیزمستان و اردیبهشت بسته به شدت کمبود 2 تا 3بار به فاصله یکماه
5سولفات مسدر همه مواردچالکود و محلولپاشیزمستان و اردیبهشت بسته به شدت کمبود 2 تا 3بار به فاصله یکماه
6اسید بوریکخاکهای دارای کمبودمحلولپاشیبعد از برداشت محصول و قبل از تورم جوانه ها

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8- عوامل مؤثر در باردهی :

برای باردهی کافی درختان میوه از جمله عناب، عوامل جنبی می توانند تا حد زیادی در تلقیح مهم باشند. این عوامل می توانند یا مستقیماً روی گل و میوه اثر گذارند (مثل سرمای کشنده) یا به طور غیر مستقیم از طریق اختلال در عمل پخش دانه های گرده و نهایتاً در تلقیح تأثیرگذار باشند . در زیر به بیان پاره ای از این موارد پرداخته می شود:

8-1- ازت :

وجود مقدار کافی ازت قابل جذب (به حالت نیترات ) در زمان گلدهی عناب  ،یکی از عواملی است که در میزان باردهی اثر می گذارد. اگر در این موقع ازت کافی در اختیارگلهای تازه شکفته نباشد ، تعداد زیادی از آنها قبل از تلقیح  خواهند ریخت .این حالت در باغهای کشور ما زیاد دیده می شود. اغلب باغداران  اظهار می کنند که درختان گل زیادی تولید می کنند ، ولی بیشتر شکوفه ها می ریزند و به میوه تبدیل نمی شوند . این پدیده در اکثر موارد ناشی از کمبود ازت است . باید با کود دادن به موقع ، سعی کرد ازت کافی در اختیار درخت قرار گیرد ، تا دچار این مشکل نشود . استفاده از کودهایی مثل نیترات آمونیم و  اوره که سریعاً مورد استفاده گیاه قرار می گیرد ، برای رفع سریع این مسأله مناسب است . (Anonymous،1995)

8-2- دما :

دمای کم یا زیاد درون گل ، هر دو اثر منفی در میزان باردهی دارند . اگر دما از 5/4+ درجه کمتر باشد نه تنها از فعالیت زنبورها کاسته خواهد شد ، بلکه رشد و نمو لوله گرده نیز کند می شود(3). دمای 15 تا 21 درجه سانتیگراد برای جوانه زدن دانه گرده مناسب تشخیص داده شده است . مناسبترین دما برای رشد دانه گرده  20+ الی 25+ درجه سانتیگراد است . در دمای کمتر یا بیشتر نمو لوله گرده کم خواهد شد و در 27+ درجه سانتیگراد  نمو لوله گرده متوقف می شود که این کندی رشد ، علی رغم سالم و مساعد بودن دانه گرده ، مانع از تلقیح به موقع و تشکیل میوه خواهد شد . سرمای درون گل نیز اگر از حد و مدت زمان معینی تجاوز کند ، کشنده خواهد بود و گلها بسته به شدت و مدت سرما صدمه خواهند دید . برای اغلب واریته های عناب دمای2.5- تا 4+ درجه سانتیگراد خطرناک است . اغلب اولین گلهای شکفته شده در اثر سرما صدمه می بیند ، ولی غنچه وگلهای مراحل دوم و سوم که  مدتی دیرتر باز   می شوند ، سالم می مانند و با وجود سرمای دیررس بهاره  بار کافی تولید می کنند . این یکی از محسنات طرز گل دادن عناب است . زمان گل دادن و همچنین مقاومت خود گل به درجات پایین دما ، از جمله عواملی هستند که در انتخاب محل باغ و ارقام عناب باید در نظر گرفته شوند.حساسترین عضو گل در مقابل سرما ، تخمدان است . به علت همین حساسیت است که ممکن است در گلهایی که هنوز درست باز نشده اند ، تخمدان صدمه دیده و یا از بین برود . تخمدانهای صدمه دیده را می توان با مشاهده تغییر رنگ آنها از بیرون و درون تشخیص داد (تخمدان را از وسط با چاقو قطع کنید ، اگر مغز دانه سبز باشد سالم است ، اگر زرد یا قهوه ای و یا سیاه شده باشد دچار خسارت شده است حتی اگر خود تخمدان سبز باشد ) دانه گرده در مقابل سرما از تخمک   مقاومتر است و تا چندین درجه زیر صفر می تواند دوام داشته باشد .طول مدت دوام سرما خیلی مهم است و هر چقدر این مدت طولانی تر باشد ، خسارت وارده نیز بیشترخواهد بود.

–~~~~~~~~~~~~–

8-3- باد :

شدت باد چنانچه از حد معینی تجاوز نکند، فعالیت زنبورها بیشتر خواهد شد. بادهای شدید علاوه بر مشکل کردن عمل انتقال گرده موجب لطمات مکانیکی به شکوفه ها شده و به آنها صدمه می زنند . بادهای گرم سبب خشکانیدن دگمه مادگی و تقلیل آمادگی آن برای نگهداری و رشد دانه گرده خواهند شد  و به این مسایل باید نکات مربوط به تغذیه شکوفه ها ،غنی بودن خاک و وجود رطوبت کافی در خاک را نیز افزود(حدود 60 تا80% ظرفیت آب خاک).

8-4 – ریزش گل و میوه :

افرادی که درختان میوه سردسیری را پرورش می دهند متوجه شده اند که بعد از    تمام شدن گل ،تعداد کثیری از شکوفه ها و میوه های ریز می ریزند و تعداد گلهایی که به میوه تبدیل می شوند،بالنسبه کم است (حدود 5 تا 15%).در شرایط مساعد اولین ریزش بلافاصله بعد از ریختن گلبرگها و خاتمه عمل تلقیح شروع می شود .حدود3 تا 4 هفته بعد ریزش دوم از میوه های سبزریز، پیش می آید . این ریزشها طبیعی است و دور از انتظار باغدار نیست . در این دو ریزش بیشترین گلها و میوه های ریخته آنهایی هستند که تلقیح نشده اند یا تلقیح آنها ناقص انجام گرفته است . بعد از توقف کوتاهی (2 تا4 هفته بعد از ریزش دوم ) در حدود اواخر خرداد ماه تا تیر ماه  ریزش سوم با ریختن  میوه هایی که به اندازه فندق یا کمی درشت تر هستند ، شروع می شود. این ریزش به اسم ریزش خرداد (در نیمکره شمالی ) یا به اصطلاح انگلیسی ریزش ماه جون[21]معروف است (جدول 6-5) علت این ریزش را دانشمندان به تلاش درخت برای متعادل کردن بار با میزان مواد غذایی در دسترس خود تعبیر می کنند . اگر مقطع میوه های ریخته را ببینیم ، متوجه خواهیم شد که اکثر آنها را میوه هایی تشکیل می دهند که فاقد هسته یا هسته کوچک و بدون مغز هستند . بعد از متوقف شدن این ریزشها ، میوه های باقیمانده ای که اکثراً سالم و تلقیح شده و هسته دارند تا موقع رسیدن روی درخت باقی خواهند ماند. در این زمان است که می توان میزان محصول را برآورد کرد. به ریزش سوم و چهارم ریزش قبل از برداشت  می گویند . علت اصلی ریزش اولیه عدم تلقیح کافی به هر دلیل است ، که می توان با فراهم آوردن موجبات تلقیح آن را تعدیل کرد . ریزشهای بعد ناشی از رقابت برای غذا و آب است. کما اینکه شاخه های ضعیف نسبت به شاخه قوی و پربرگ  تعداد کمتری  میوه  نگه می دارند، این را می توان عکس العمل عاقلانه درخت نامید.هرس مناسب زمستانه ، دادن به موقع کودهای ازته ،می تواند در تنظیم ریزشها و متعادل کردن آنها ، به خصوص ریزشهای سوم و چهارم  مؤثر باشد.

8-5-  حلقه برداری :

یکی از راههای افزایش باردهی درعناب حلقه برداری تنه درخت است.در اوایل بهار در درخت قویتر حلقه برداری انجام می شود.اولین حلقه  در 20  تا30 سانتی متر  بالاتر از زمین و این حلقه  (نگاره 3-64)  هر سال با 3 تا 5  سانتی متر  بالاتر از حلقه  اولی ایجاد می شود (5) حلقه  به گونه ای است که درخت ظرف مدت 30 روز بهبود یابد.

8-6-  طول مدت خواب و نیاز سرمایی :

این پدیده از مشخصات ژنتیکی گونه های میوه معتدله است که طی آن گیاه برای تکمیل شدن فرآیند خواب لازم است مدت معینی را در معرض سرمای مناسب (2 تا  7 درجه سانتیگراد) قرار گیرد تا گیاه توانایی گلدهی در فصل رشد بعدی را داشته باشد. اگر نیاز سرمایی درخت به هر علتی مثلاً ملایم تر بودن زمستان از نظر سرما تأمین نگردد‍، گلدهی به تعویق می افتد و این یکی از دلایل دیر گلدهی درختان گلابی وینترنلیس، زردآلوهای با منشأ سردسیری، گیلاس و آلو می باشد(Nyekiو Miklos،2004) و عناب نیز با توجه به دیرگل بودن از این قاعده مستثنی نمی باشد . بر اساس آنالیز داده های هواشناسی و مقایسه زمان گلدهی عناب با گونه های دیرگل مذکور، نیاز سرمایی این درخت از زمان ریزش برگها تا تورم جوانه ها مدت زمان 1000 تا 1800درجه سانتیگراد  برآورد می گردد که در صورت تأمین آن، درخت عناب توانایی تولید گل خواهد داشت( نمودار6-5).

8-7- نیاز گرمایی :

زمان گلدهی ارقام و گونه های باغی یک صفت ژنتیکی است که در میوه های مناطق معتدله و سردسیری تنها بعد از تأمین مقدار معینی از گرمای تجمعی از یک سطح آستانه به وقوع می پیوندد . وجود شرایط ناپایدار جوی از قبیل سرماهای دیررس و یا گرماهای زودرس می تواند این تناسب را به هم زده و از گلدهی مؤثر در عناب جلوگیری کند. 90٪ گلدهی در یک گونه به نیاز گرمایی و10٪ آن به رقم و خود درخت بستگی دارد.

نیاز گرمایی از یک سطح آستانه گرمایی آغاز می شود که عموماً این دما 6 درجه سانتیگراد مي باشد و درختانی که از زمان بیداری تا شروع گلدهی دوره کوتاهی را طی می کنند و اصطلاحاً زودگل دهنده هستند مانند عناب، حتی در دماهای پایین تر، نیز، زودتر گل می دهند. در عین حال ثابت شده است که دماهای بین 15 تا 25 درجه سانتیگراد و 1100 ساعت روشنایی نقش بسيار مهمي در تسریع گلدهی دارد. (5)

جدول 6-5 – تعداد گلها در هر مرحله گلدهی مربوط به کلون مشخصی است.درصد ریزش گل وابسته به گلدهی یا شکوفه دهی گونه نمی باشد.(Kulkarni  و همکاران ،2008)

–~~~~~~~~~~~~–

وضعيت ميوه دهی در عناب و شاخه های  بارده و رویش در آن :

با بررسی در نحوه گلدهی عناب و رویش شاخه های بارده ( اولین جوانه های گل در عناب پس از رشد شاخه جوان به اندازه 5  سانتیمتر به مقدار فراوان رؤیت می شود ) و تولید گل  بر روی شاخه ها می توان به این نتیجه رسید که با شروع فصل رویش سه نوع شاخه به فواصل هر یکماه در عناب تولید می گردد :

اولین شاخه در اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت بعد از اینکه در حدود 5 سانتیمتر رشد کرد ، گل برروی آن ظاهر می گردد:در حقیقت این میوه نتیجه گل آغازی عناب در اواخر تابستان و بعد از برداشت میوه می باشد. این شاخه از نظر باردهی، میوه کمتر ولی درشت تری را تولید می کند و ثابت شده است که جوانه های یکساله ای که سرمای کافی دیده اند میوه های درشت تر و دارای هسته لقاح یافته و با جنین رسیده و قویتری تولید می کنند (NyekiوMiklos،2004) و به همین دلیل گلهای بعدی عناب توانایی تولید بذر قادر به جوانه زنی را ندارند و برای تکثیر عناب از طریق  بذر، از میوه های گل اول استفاده می شود . شاخه های رویشی دوم که از اواخر خرداد ماه ظاهر شده و تولید گل و میوه می کنند و درحقیقت همزمان با رشد رویشی ابتدایی تمایزیابی و تولید جوانه گل در این مرحله اتفاق می افتد که پس از طی تقریبی مدت 10 روز گلها ظاهر می گردند.

–~~~~~~~~~~~~–

شاخه های رویشی سوم که از اواخر تیر ماه ظاهر می شوند و تولید گل و میوه می کنند و در این شاخه ها نیز همزمان با رشد رویشی اولیه تمایز گل و میوه صورت پذیرفته تا در 10 روز بعد گلها ظاهر گردند. ( نگاره6-64) شاخه های یکساله عناب با باردهی کافی با طول 20 تا  25 سانتیمتر و تعداد 5 تا 7 جوانه رویشی مشخص می گردد که برای هر جوانه تعداد 2 تا 3 برگچه شامل 20 تا  25 برگ فعال تولید می گردد.هر يك از جوانه ها توانایی تولید شاخه رویشی جدیدی را دارا می باشدکه جوانه های انتهایی بیدار و فعال می باشد و جوانه های پایین تر از رشد محدودتر و با فعالیت کمتری متمایز می شود.در صورتی که به هر علتی یک جوانه روی شاخه یکساله ،تولید یک شاخه جدید کرد و رشد این شاخه به پایان رسید، از انتها یا از زاویه آن شاخه ، یک شاخه رویشی دیگر می روید که می توان به این نکته رسید اگر شاخه جدید به دنبال شاخه قبلی خود بروید، نشان از تمایز یابی گلها در فصل جاری دارد و این حالت یکبار دیگر در عناب تکرار می شود و بعد از برداشت میوه تا زرد شدن برگها، زمان تمایز یابی جوانه های گل برای شاخه یکساله سال بعد می باشد که در این مقطع انجام محلولپاشی با ازت، روی، آهن و بر تأثیر بسزایی در افزایش عملکرد سال آتی خواهد داشت.(نگاره6-65 تا نگاره 6-70) میوه درخت عناب  از نوع  کلایماکتریک می باشد. برش میوه نشان داد حداکثر اتیلن بعد از پشت سر گذاشتن دوره حداکثر تنفس، تولید شد .  قرار گرفتن در معرض اسید آبسزیک تولید اتیلن و تنفس را  افزایش و IAA هر دو  را کاهش داد. استفاده از اسید جیبرلیک تنفس و تولید اتیلن را به  تاخیر انداخت.   توسعه و رشد تنفس ناشی از  زخم  میوه ، اسید آبسزیک یا جیبرلین  و حتی تحریک تنفس در میوه عناب توسط کلرام فنیکول متوقف ، اما توسط سیکلوهکسیمیک یا اکتینومایسین D متوقف نشد. سیانید پتاسیم ، اسید آبسزیک یا جیبرلین  تحریک تنفس ناشی از زخم میوه را مهار کرد.در میوه رسیده ، محتوای اسید آبسزیک در ابتدا به سرعت افزایش ، اما در پایان کاهش می یابد . همه کربوهیدراتها ، نشاسته ، همه قندها و روندکاهش قند در طول رشد و توسعه میوه، در میوه و دانه میوه افزایش می یابند  در حالی که با رشد  دانه  شاهد عدم کاهش قند و  افزایش کاهش  رطوبت دانه هستیم. محتوی چربی دانه 42 روز پس از تمام گل افزایش می یابد .

درخت عناب دارای جوانه های گل بسیار کوچک  است و سست کردن گل بدون صدمه زدن به آنها کاری سخت است . به علاوه ، مورد بسیار خوبی برای بررسی عوامل سقط جنین می باشد . در سال 2002 و 2004 ، 7  پژوهشگر و دانشجوی تحصیلات تکمیلی درخت عناب در طول زمان دو هفته  2000 گل  را نشانه گذاری و میوه های به دست آمده تنها 10 درصد دارای جنین توسعه یافته بود. (5)جیانگ و همکاران گزارش کردند که میزان تنفس و تولید اتیلن میوه توسط  1- متیل سیکلو پروپین می تواند،کاهش یابد.استفاده با 1 – متیل سیکلو پروپین همراه با GA  باعث کاهش استحکام میوه ، ویتامین ث و کاهش سطح اتانول را به  تاخیر  می اندازد.

–~~~~~~~~~~~~–

GAو  1- متیل سیکلو پروپین اثرات سودمندی را روی کاهش اثرات مهارکننده های  رسیدن میوه دارند (5).

11- تأثير سن پاجوش و زمان انتقال آن در تكثير عناب :

در عناب 3 نوع ریشه تولید می گردد :

1- ریشه اصلی که کاملاً چوبی بوده و وظیفه تکیه گاه درخت را دارد و ایجاد پاجوش نمی کند.

2- ریشه های منشعب سطحی و تارهای کشنده که وظیفه جذب مواد غذایی را به عهده دارند .

3- ریشه های دو و سه ساله که در روی آنها با فواصل 10 تا 150 سانتیمتر و با قطر بین 5 تا 10 میلیمتر  جوانه های نابجایی تشکیل می گردد(5) که در صورت خراش خوردن پوست اطراف آنها ،از همان محل ریشه ثانویه تولید و بعد از یکسال با جدا کردن آن از ریشه اصلی ، یک گیاه جدید مانند درخت مادر به وجود می آید ، برخی از پاجوشها تا فاصله 15 متری از درخت مادری نیز تشکیل می گردند .

برای تعیین بهترين پاجوش و مناسبترين زمان براي انتقال آن پاجوشها   توسط اميد بيگي  و سعید دقیقی  طرحی به همین منظور  در سه سطح یکساله ، دوساله و سه ساله در قالب طرح بلوکهاي کامل تصادفي با چهار تکرار انجام شد. پاجوشها در دو زمان آبان و اسفند به زمين اصلي انتقال داده شدند. نتايج اين آزمايش دو ساله و سه ساله در نظر گرفته شد و آزمايش نشان مي دهد که بهترين زمان براي انتقال پاجوشها آبان ماه (قبل از يخبندان زمين)و بهترين نوع پاجوش، پاجوشهاي دو ساله می باشد( نگاره6-72). (امید بیگی و دقیقی،1379) در مناطق باد خیز پاجوشهای سه ساله به لحاظ این که از ارتفاع بلندتری نسبت به دو ساله برخوردار هستند،  در زمان انتقال و استقرار در زمین اصلی تحت تأثیر وزش  باد جابجا شده  و امکان استقرار ریشه های مویین کاهش یافته و لذا  درصد گیرایی آنها کم خواهد شد . همچنین علت کاهش درصد گیرایی پاجوشهای یکساله کم بودن ریشه های مویین در آنها و   آسیب پذیر بودن این پاجوشها در برابر عوامل نامساعد محیطی می باشد (دقیقی ،1377).

12-گرده افشاني در عناب  :

در خصوص گرده افشانی عناب نظرات فراوانی وجود دارد که به دلیل فقدان تحقیقات موثق و منابع علمی در داخل کشور ،به این نتیجه می رسیم که احتمالاً این گونه فاقد گرده افشانی ،دگرگرده افشانی یا دو پایه بودن می باشد ولی خوشبختانه تحقیقات دقیق با  نتایج اعلام شده در سایر کشورها از قبیل چین ، هند ، برزیل و آمریکا این شبهه را برطرف می کند که ما در عناب گرده افشانی ، دگرگرده افشانی و دیکوگامی را داریم (نگاره6-73) ، ضمن اینکه ارقام موجود در ایران از ارقام چینی  می باشند(دقیقی،1384) و با توجه به اثبات گرده افشانی در ارقام چینی می توان به صحت وجود گرده افشانی ،دگرگرده افشانی و دیکوگامی(نمودار 6-6 )در ارقام داخل کشور پی برد.لازم به ذکر است که در دو رقم لی و لانگ در چین شاهد تولید        میوه های بدون مغز یا بدون هسته و گاهی با هسته رشد نیافته هستیم که عمل گرده افشانی در این ارقام نیز در تولید میوه با کیفیت و افزایش عملکرد بسیار مؤثر بوده است.در رابطه با گرده افشانی نباید نقش حشراتی از قبیل مورچه ها ، زنبورها و باد را از یاد برد . به دلیل وجود گرده سنگین در این ارقام نقش زنبورهای عسل و  مورچه ها کاملاً مشهود است. بر اساس تحقیقات صورت گرفته حشرات تا 77.5 درصد در دگرگرده افشانی مؤثرند که زنبورها با بیشترین اثربخشی گوی رقابت را از بقیه  ربوده اند . با توجه به مباحث ذکر شده در اینجا لازم است که در زمینه گرده افشانی در عناب ، عوامل مؤثر درگرده افشانی و باردهی عناب توضیحاتی ارائه گردد..(WeekleyوRace،2001.Ramaوهمکاران،1989.MehrotraوGupta،1985.   Lopesوهمکاران،2007.Liuوهمکاران،2004. Mart،2001. Gupta ،1977)گلدهي در درخت عناب از اواخر فروردین در مناطق گرمسير آغاز و تا اوايل   خرداد ماه در مناطق سردسير ادامه مي يابد . دوره رويش تقريباً 150 روز و دوره گلدهي تا برداشت  ميوه 110 تا 120 روز به طول مي انجامد . معمولا حدود 1 تا 2 درصد گلهای عناب  در شرایط طبیعی می بندد . برای چشم غیرمسلح ، گرده تازه به عنوان توده چسبنده (پودر زرد رنگ ) به نظر می رسد. کیم بیان کرده است که برخی از ارقام عناب در بعد از ظهر  و برخی از ساعت  7 تا10 صبح تلقیح می شوند و ارقامی که گل خود را در بعد از ظهر باز می کنند به 12 ساعت  فتوپریود نیاز دارند ولی ارقامی که گل خود را در صبح باز می کنند به تاریکی نیاز دارند .تعدادی از ناهنجاریهای گرده ارقام در درخت عناب مشاهده شده است.این موارد شامل بسیار بزرگ یا بسیار کوچک بودن اندازه دانه گرده ، 2 منفذی بودن پوست دانه گرده در مقابل 3 منفذی بودن پوست دانه گرده ، تخلخل دانه گرده ،خود عقیمی دانه گرده و یا وجود سلولهای گیاهی که سیتوپلاسم دانه ای خیلی درشت دارند، می باشد.(5)

–~~~~~~~~~~~~–

گرده درخت عناب چسبناک و برای گرده افشانی باد در آن نقشی ندارد. حشرات فعالیت قابل توجهی در جذب شهد دارند.دانه گرده در  دمای18- تا 20- درجه سانتیگراد قابلیت زنده ماندن را از دست می دهد.پس از گرده افشانی ، موفقیت در لقاح بستگی به درصد زنده بودن دانه گرده و در پذیرش آن توسط کلاله دارد.

دانه گرده درمحیط کشت متوسط ساکارز می تواند شروع به رشد کند.جوانه زنی دانه گرده و افزایش طول لوله گرده با زیاد شدن غلظت ساکارز تا 10 ٪ و در محیط کشت متوسط 1 ٪ آگار افزایش و سپس در غلظت بالاتر کاهش یافت.با  افزودن 35 پی پی ام اسید بوریک به محیط کشت متوسط رشد لوله گرده افزایش یافت. یون گزارش داد که حداکثر جوانه زنی دانه گرده 37 تا 39 ٪  و بعد از24ساعت در دمای 25 تا30  درجه سانتیگراد و در محیط کشت 1 ٪ آگار حاوی ٪ 15 ساکارز بلافاصله پس از تلقیح به دست آمد. درصد جوانه زنی 24 ساعت پس از گلدهی کاهش یافت . شهد بیرون آمده در گلبرگ باز شده برای 16 تا 22 ساعت خاصیت چسبندگی دارد.

هورمونها ، مواد مغذی و آنزیمها در جوانه های گل به طور معنی داری با باروری دانه گرده در میان ارقام مختلف ، رابطه مثبت دارند. وجود سطوح بالای اتیلن ، اسید جیبرلیک و  زآتین در مراحل قبل از باز شدن گل تنها عامل مربوط به جوانه زدن کم دانه گرده در عناب می باشد.

لازم به ذكر است كه گرده افشاني در عناب توسط حشرات نيز صورت مي گيرد و در تك درختان عناب نيز محصول طبيعي به وجود مي آيد كه نشانه خود باروري اين درخت، نيز مي باشد . اکرمن در سال1961 گزارش داد که فعالیت حشرات از جمله زنبور عسل (زنبور sp.) مگس (مگس domestica) و زنبور زرد (herbaracus Polistes) که ازعوامل اصلی گرده افشانی در عناب هستند حداکثر در طول روز از ساعت  11 تا 15  ( Apis sp.), ( Musca domestica ), ( Polistes herbaracus ) .بود (5).گرده افشاني نقش بسيار مهمي در افزايش عملكرد و تلقيح گونه هاي باغي از جمله عناب را دارا مي باشدكه در ذیل به بحث درباره آن مي پردازيم ، نكته قابل تعمق و در واقع مهمترين دليل كمتر بودن توليد و مرغوبيت محصولات كشاورزي ،باغي  و دامي ما از حد استاندارد،  ناآگاهي كشاورزان از برخي اصول است ،اصولي كه اجراي آنها در بسياري از كشورها صدها سال پيش جزء لاينفك توليد كشاورزي آنها بوده است .يكي از اين اصول كه در باغداری كاربرد دارد استفاده از حشرات و بالاخص زنبور عسل و گرده افشاني باغات و نقش غير قابل انكار آن در افزايش عملكرد ميوه مي باشد .متأسفانه در كشور ما اگر از باغداران درباره نقش    زنبور عسل بپرسيد ممکن است برخی ناآگاهانه اظهار کنند زنبور عسل يك آفت است و باعث خرابي گلها و نابودي آنها مي شود، حال اينکه می دانیم اگر گرده افشاني و انتقال دانه گرده به خوبي صورت نگيرد ، ميوه اي توليد نخواهد شد.در بسیاری از گياهان عوامل مختلفي از قبيل انسان ، باد ، حشرات ، حيوانات و پرندگان مؤثر  در گرده افشاني مي باشد كه در این ميان نقش حشرات از بقیه عوامل گرده افشان مهمتر است و در میان حشرات، زنبور ها در حدود 70% گرده افشاني را انجام می دهند . لزوم ترويج وآموزش به باغداران به منظور اجاره كندو در فصل گلدهي و يا زنبورداري توسط باغدار از ضرورياتی است که در باغباني كشور مطرح مي شود . اگر چه به دليل عدم وجود آمار قطعي درباره نقش زنبور عسل در افزايش عملكرد در كشور هيچگونه عدد و آماري را نمي توان ارائه داد ،ولي اگر كمترين درصد را براي افزايش عملكرد در عناب در نظر بگيريم خواهيم ديدكه عملكرد افزايش يافته براي هر باغدار و سودآوري آن بعد از كندوگذاري و يا اجاره کندو ، بسيار بيشتر از زماني است كه عمليات كندوگذاري صورت نگرفته است . برای مثال اگر هزينه كندو داري در يكسال يك ميليون ريال باشد و حداقل عملكرد در هر هكتار يك باغ عناب 1781 كيلوگرم عناب باشد و حداقل افزايش عملكرد را بعد از كندوگذاري 15% در نظر بگيريم در حدود 267.15 كيلوگرم افزايش عملكرد خواهيم داشت و اگر قيمت فروش هر كيلو گرم عناب خشك را 31000 ريال داشته باشيم ، سود آوري بر اثر كندوگذاري دقيقاّ 281/8 ميليون ريال خواهد شد . لازم به ذکر است که یکی از مهمترین منابع درآمد در کشور یمن صادرات عسلی است که از گل عناب به دست می آید و به دوانی و جوردانی معروف می باشد و قیمت یک کیلوگرم  آن  در سال 1995 به بیش از 100 دلار آمریکا می رسیده است.(Anonymous،1995) . (نگاره 6-74 و نگاره 6-75).  لذا به راحتي به اهميت و لزوم وجود حشرات گرده افشان و بالاخص زنبور عسل در زمان گرده افشاني و تلقيح در باغات عناب مي توان پي برد.

–~~~~~~~~~~~~–

12-1- عقیم سازی جنس نر :

دو نوع نازائی  جنس نر در درخت عناب دیده شده :  نازایی بساک و خالی بودن آن .

وانگ نر عقیمی را در میان ارقام  بر اساس روابط سیتوژنتیک ، فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی موجود در مکانیسمهای  دانه گرده مورد مطالعه قرار داد  و تفاوت معنی داری به دست آمد. اساس نر عقیمی و باروری دانه گرده توسط رنگ آمیزی با  IK I2- (ید و یدید پتاسیم) برآورد شد.  ارقام  به 5 گروه تقسیم شدند : باروری بالا (≥ 54 ٪) ، متوسط بالای باروری (43 ≤  تا ٪54>) ، باروری متوسط (28 ٪ ≤  تا   < 43 ٪) ، نازایی متوسط (17 ٪ ≤ تا  28 ٪) و نازایی بالا (تا  17 ٪)(منبع5).

12-2- مسیریابی دانه گرده توسط  مارکرها  :

درختان والد ، یا پیوند خورده برای این کار بررسی شدند. اینها  توسط  شبکه ای شیشه ای  با رنگ سفید دور از حشرات گرده افشان و زنبور عسل ، پوشانده می شوند. نشانگرهای مولکولی مانند  RAPDs  و  AFLPs استفاده می شود برای شناسایی  مسیر حرکت دانه گرده  تا نشان دهد که آیا بذر به دست آمده هیبرید یا خودگشن است.( نگاره6-76 )  این روش کارآیی فراوانی را نشان داده است(5) .

12-3- نكاتي درباره كندوگذاري در باغات عناب  :

معمولاً حشرات به گلهاي زرد ، آبي ، سبز و ارغواني بيشتر از ساير گلها جذب مي شوند و از آن جايي كه گل عناب برخوردار از رنگ زرد تا ارغواني در برخي از گونه ها است به راحتي توسط كندوگذاري مي توان افزايش عملكرد را در اين باغات مشاهده نمود، به منظور افزايش كارآيي گرده افشاني زنبور عسل در باغات عناب مي بايست  نكات زير مورد توجه  قرار گيرد :

(Mart،2001و راحمی،1371 Mehrotra. وGupta،1985)

1- درجه حرارت محيط: مناسبترين درجه حرارت براي فعاليت عمومی زنبور عسل دماي 20 تا 35 درجه سانتيگراد است، فعاليت زنبور عسل در دماي بالاتر از 35 درجه سانتيگراد و كمتر از20 درجه سانتيگراد كاهش يافته و در دماي بيشتر از 43 درجه سانتيگراد و كمتر از 8 درجه سانتيگراد فعاليت آنها كاملاً متوقف مي شود.

2- نور: فعاليت زنبورها در ساعت گرم روز به بيشترين مقدار خود مي رسد و در هواي ابري يا مه آلود نيز فعاليت آنها كاهش مي يابد به طوري كه هرچه طول روز بيشتر باشد زنبور ها ساعت بيشتري را به پرواز مي پردازند.

3- رطوبت: از آنجايي كه با افزايش رطوبت تنفس زنبور مختل مي گردد، لذا در هواي فاقد مه و باراني داراي فعاليت مطلوب مي باشند. گرده درخت عناب شروع به رشد می کند هنگامی که رطوبت نسبی کمتر از 60 ٪ است. در درجه حرارت بالا و خشکسالی شدید ، آب پاشی مستمر در چنین شرایطی بسیار مفید است.

4- باد: هرگاه سرعت باد به 40 کیلومتر بر ساعت برسد ، فعاليت زنبور مختل مي شود و زنبور براي فعاليت به هواي آزاد نيازمند است و همچنین سرعت باد بیش از 6 متر بر ثانیه باعث اختلال در تلقیح گلها می شود .

5- اندازه كندو و زنبور هاي آن : كندو هاي بزرگ با زنبورهاي نوزاد فراوان چون جمعيت زنبورهاي گرده آورنده آن بيشتر از ساير كندوهاست، برای گرده افشاني مناسبتر مي باشد . از نظر تعداد  نیز اگر جمعیت كندويي  بيش از 20 هزار زنبور باشد ، داراي  شرايط خوب  براي گرده افشاني است .

6- محل قرارگيري كندو ها :

هركندو مي بايست در محلي آفتابي يا  به دور از سايه قرار گيرد، زيرا هواي سرد و سایه سبب كاهش فعاليت زنبورها مي شود.كلنيها مي بايست روي سكو  قرار گيرند تا از سرما و رطوبت زمين در امان باشند براي حفاظت از وزش باد محل كندوها مي بايست در پشت بادشكن قرار گيرد و منبع آب آشاميدني حداكثر تا 500 متر از كندوها  قرار گرفته باشد.

7-تعداد كندو هاي مورد نياز در هر هكتار :

براي هر هكتار باغ عناب ،جهت حصول اهداف اعلام شده مي توان 3 تا 5 كندو را در زمان گرده افشاني در باغ قرار داد .

8- کندو ها را سه روز قبل از باز شدن شکوفه ها باید در باغ مستقر کرد .

9- کندو ها در داخل ردیفها به طور مناسب باید تقسیم شوند .

10- تا زمانی که گل در باغ است و شهد آوری زنبور ها ادامه دارد ، نباید سمپاشی صورت گیرد  .

11- بعضی علفهای هرز مانند گل قاصد که تا حدی در جلب زنبورها با عناب رقابت دارد ، گلدهی آن با عناب هم زمان می باشد و باید توسط علف کش یا دندانه زدن کنترل گردد .

–~~~~~~~~~~~~–

13- برداشت عناب :

درخت عناب از سن 4 تا 5 سالگي شروع به محصول دهي مي كند. عناب را  مي توان به صورت تازه و يا به صورت خشك مورد استفاده قرار داد . قسمت عمده عناب توليد شده معمولاً بعد از خشك شدن مورد استفاده قرار مي گيرد كه در اين صورت بايد بعد از يكدست شدن رنگ قرمز اقدام به برداشت کرد . ميوه عناب اگر روي درخت بماند و ديرتر برداشت شود ، خشك مي شود و تغييري در آن حاصل  نمي شود، البته مقداري از ميوه ها چروكيده مي گردند . بعد از برداشت عناب به منظور جلوگيري از چروكيدگي پوست ميوه به آن خاكستر مي زنند و آنها را پهن مي کنند تا عناب كاملاً خشك شود . عناب را به صورت تازه مي توان از اواسط مرداد مصرف كرد. فصل برداشت ميوه اوايل شهريور می باشد. برداشت توسط انسان صورت  مي گيرد. در روش سنتی برداشت عناب ، يك نفر به بالاي درخت رفته و به وسيله چوب نسبتاً بلندي به شاخه ها ضربه مي زند تا ميوه ها داخل یک پارچه بزرگ يا چادر كه در زير درخت توسط سايرين گرفته شده است ، بريزد .روش مکانیزه توسط شیکرها صورت می گیرد . معمولترین روش،حمل در سبدهای چوبی ، پلاستیکی و برداشت میوه تازه(نگاره 6-77  و 6-78 )  و پردازش عناب با دود است.  میوه های خشک که شیرین تر نیز هستند، توسط تکان دادن درخت و یا ضربه  به شاخه ها برداشت می شوند. پس از برداشت ، میوه ها باید بر اساس اندازه میوه و رسیدگی آنها درجه بندی  و سپس در درجه حرارت پایین ، خشک و پردازش شود.به طور متوسط وزن ميوه عناب 3/1گرم مي باشد و تعداد 750 ميوه عناب 1 كيلوگرم وزن دارد .(یزدانی و همکاران،1385)(نمودار 6-4).از جمله روشهاي خشكاندن عناب اين است كه ميوه های روي درخت مانده را كه مقداري چروكيده هستند ، برداشت كرده و به مدت 5 تا 10 دقيقه در آب جوش قرار مي دهند و سپس آن را در هواي آزاد و در مقابل آفتاب خشك مي كنند تا ميوه هاي خشك بسيار خوشمزه به دست آيد، روش ديگر خشك كردن اين است كه آنها را قبل از چروكيدگي برداشت كرده و پوست آن را با چاقو برش مي دهند سپس در آب قند 75% به مدت 45 دقيقه جوشانده  و بعد از 24 ساعت از محلول آب قند خارج كرده  و در معرض نور خورشيد خشك مي كنند . لازم به ذكر است كه عمر اقتصادی عناب تا50 سالگی درخت می باشد و از سن 15 تا20 سالگي بيشترين مقدار توليد محصول را دارد به گونه اي كه هر درخت حدود20 تا40 كيلوگرم عناب تازه توليد مي كند .(حسین آوا ،1381. و بی نام  ، 1378 و بی نام  ، 1375 ) تجزیه و تحلیل آماری نشان داده است که 120 روز پس از تمام گل  مناسب ترین زمان برای برداشت میوه می باشد و در این زمان میوه عناب بیشترین وزن ، طول ، مواد جامد محلول و اسیدیته را داشته است و روش خشک کردن در خاکستر از نظر بافت ،رنگ ، طعم و پذیرش عمومی از نظر مصرف کننده مطلوب بود(آذرپژوه،ا. و مختاریان،ع.1386).

13-1 – برداشت شیمیایی عناب :

برای برداشت شیمیایی میوه خشک 200 تا  300  پی پی ام اتفون  ،5 تا 7 روز قبل از برداشت سمپاشی می شود  .این روش بی ضرر ،می تواند اثرات برداشت  را 10 دفعه  و کاهش ضایعات را افزایش  دهد. دستگاه برداشت مناسب برای درخت عناب ساخته شده است که بر اساس گزارشات  ساعات کار را به 35 ٪ و هزینه  ها را 41 درصد در مقایسه با حالت سنتی کاهش می دهد . طرف  دیگر ، استفاده از 10 تا 20 پی پی ام NAA ، 4 هفته قبل از برداشت میوه افتادن و برداشت  را راحت می کند .(5)

14- چرخه زندگی درخت عناب :

چرخه زندگی درخت عناب می تواند با تقسیم به پنج مرحله مشخص شود :

1- نوجوانی :   3 تا 8 سال

2- مرحله رشد و تولید میوه : 10 تا 50 سال

3- زایشی کامل : بیش از 50 سال

4- میوه  دهی و نوسازی زایشی :30 سال

5- مرحله پیری :20 سال

تحت شرایط خاک مناسب و آب و هوا ، درخت می تواند  از هر چرخه به چرخه دیگری وارد شود .درخت عناب می تواند همچنان به میوه دهی تا 1000 سال و حتی بیشتر  ادامه دهد(5) .

–~~~~~~~~~~~~–

15- انبارداری  و بسته بندی :

براي جلوگيري از آسيب و ضايعات ناشي از خشك كردن در روشهاي سنتي ، بارگاه عناب بايستي در بلندي و دور از گرد و خاك يا آغل نگهداري حيوانات و ترجيحاً سرپوشيده باشد تا علاوه بر جلوگيري از آلودگيهاي ناشي از گرد و خاك در مقابل ريزش بارانهاي موسمي نيز مصون بماند .كف بارگاه باید پوشيده از سيمان يا آسفالت باشد و قبل از پخش كردن عناب بر روي آن توسط پالتهای چوبي يا تورهاي سيمي كه بتواند اندكي از سطح زمين (حداقل5 تا 10 سانتيمتر) بالاتر باشد و تهويه و خروج رطوبت از زير به خوبي انجام گيرد، پوشيده شود . پهن كردن پلاستيك در زير ميوه تازه نه تنها مانع خروج رطوبت می شود بلكه به علت عرق كردن ناشي از تنفس ميوه كاملاً خيس و مرطوب مانده و سبب لهيدگي و فساد عنابهای زيرين خواهد شد. بنابراین استفاده از پارچه هاي توري و گونيهاي كتاني بسيار مناسبتر است . حداكثر ميزان انباشتگي محصول بر روي بارگاه نبايستي بيشتر از 3 سانتيمتر باشد ، علاوه براين ،براي مصون ماندن از حمله حشرات و پرندگان استفاده از تورهاي پارچه اي بر روي سطح محصولات بسيار مناسب است. محل بارگاه بايد طوري باشد كه تهويه هوا به خوبي صورت گرفته و رطوبت خارج شده از ميوه تا حد ممكن از سطح محصول دور شود . چنانچه عناب در انبارها خشك شود انبارها بايد كاملاً تميز و عاري از حشرات ، جوندگان و حيوانات باشد . تهويه در انبارها بايد توسط دريچه هاي توري دار براي ممانعت از ورود حشرات و يا به وسيله فنهاي ورود و خروج هوا صورت گيرد . رطوبت نسبي انبارها بايستي كمتر از 70 درصد و درجه حرارت مناسب برای خشك كردن طبیعی 25 درجه سانتیگراد و نگهداری به مدت 16 هفته (5)و در روش صنعتی 60 درجه سانتیگراد برای 36 تا 48 ساعت تا زمانی که محتوای آب موجود در محصول به کمتر از 25 درصد کاهش یابد و درجه حرارت بین  20- تا 40- درجه سانتیگراد بهترین دما برای انجماد میوه درخت عناب است. نفوذ مستقيم نور خورشيد به داخل انبار نامناسب است . (نگاره 6- 79 ، نگاره 6- 80، نگاره 6- 81 ) در حال حاضر میوه های تازه عناب می تواند برای بیش از 100 روز در صورت بسته بندی در کیسه های پلی اتیلن و قوطیهای شیشه ای با قطر04/0تا 07/0 میلیمتر و با  دمای بین 0 تا 1 درجه سانتیگراد و با رطوبت نسبی 90 تا 95 درصد  و غلظت دی اکسید کربن 5 ٪ نگهداری شود .

میوه های کاملا رسیده برای 2 تا 3 هفته در برابر نور خورشید را آب  خود را از دست می دهد . آبگیری در خشک کن برقی با دمای 60  درجه سانتیگراد  برای  36 تا 48 ساعت رطوبت را به کمتر از 25 ٪ کاهش می دهد. مطالعه اثر دمای انجماد  بر ترکیب بیوشیمیایی و ساختار سلولی نشان داد که میوه ها در درجه حرارت بین 20 – تا 40 – درجه سانتیگراد کمترین تاثیر منفی را از انجماد  می بینند(5) .

16-آفات عناب :

در عناب بزرگترين مشكل  حمله و خسارت آفتي به نام مگس عناب است  به طوري كه گاهی تا90% ميوه مورد حمله اين آفات قرار مي گيرد و میوه آفت زده ريزش مي كند. مگس عناب از سال 1344 در باغات بيرجند ، قاین وكاشمر مشاهده شده است.

16-1- مگس عناب Carpomyia vesuviana Costa (Tephritidae) :

اين آفت تاكنون از ايران ، افغانستان، هندوستان و ايتاليا گزارش شده است . حشره كامل مگسي است به طول 5 تا 7 ميليمتر به رنگ زرد و داراي لكه هاي سياه در ناحيه پرونوتوم مي باشد . اين حشره ميوه ها را قبل از رسيدن سوراخ مي كند و در درون گوشت میوه تخم ريزي مي نمايند . این مگس برای اولین بار در ایران توسط بهداد و نعیم در سال 1358 از شهر کوهپایه اصفهان و روی درختان عناب جمع آوری شد.لارو این آفت دارای حالت كرمي و مانند سایر مگسها به رنگ روشن و به طول 7 تا  8 ميليمتر و قطر 4/0 ميليمتر مي باشد و خسارت وارده نيز از طريق لاروها و از طريق ایجاد كانال در بافت نرم ميوه صورت مي گيرد. دوره لاروي  اين حشره حدود سه هفته است و پس از آن به شفيره تبدیل مي شود، لارو قبل از تبديل شدن به شفيره از ميوه خارج و در زمين اطراف درختان و در عمق 3 تا  6 سانتيمتری خاك تبديل به شفيره مي شود. زمستان گذراني اين آفت به صورت شفيره در خاك مي باشد. (مودی1،1381 )( نگاره6-82 ).

16-1-1- ظهور حشره كامل نسل زمستانه :

به طور كلي با تحقيقات انجام شده و نيز در ارتباط با فنولوژي درختان عناب معلوم گرديده است كه ظهور حشره كامل زمستان گذرانی زماني است كه گلها شروع به باز شدن مي نمايند و در سطح خراسان جنوبي اين زمان اواسط خردادماه است.

16-1-2- جفت گيري و تخم ريزي :

زمان جفت گيري تا تخم ريزي كوتاه و از چند روز تجاوز نمي نمايد، ماده ها به محض ريزش گلها و ظاهر شدن روي آنها تخم ريزي مي كنند ،تخم ريزي در زير پوست و در داخل نسج ميوه صورت مي گيرد به طوري كه ممكن است انتهاي خارجي تخم از بيرون مشاهده شود ،  تخم مگس به صورت  مشکی و به رنگ زرد روشن بوده و يك سر آن باريك است و در حدود يك ميليمتر طول دارد . پوسته تخم پس از توليد به رنگ سفيد مي باشد و محل تخم ريزي در روي ميوه گرد و به رنگ مشکی تيره درآمده و اغلب برجسته و برآمده مي باشد.دوره تخم ريزي خيلي كوتاه و درحدود 4 تا 6 روز است به طوري كه تنها ميوه هاي درشت اوليه را در بر مي گيرد و ميوه هاي بعدي سالم مي ماند.در يك میوه 1 تا 2 تخم مشاهده مي گردد. (مودی1،1381 ).

–~~~~~~~~~~~~–

16-1-3- دوره لارو :

پس از يك هفته تخمها تفريخ  و لاروها در داخل ميوه شروع به فعاليت مي كنند. لاروها به رنگ روشن و سر باريك است و در ميوه هاي آلوده شاداب روي درخت، فعاليت آن به صورت كانال مي باشد. ميوه هاي ريخته شده روي زمين به شدت مورد تغذيه لاروها قرار گرفته وقسمت عمده گوشت آنها خورده مي شود . مرحله لاروي در نسل اول با توجه به اقلیم منطقه از اول تيرماه تا آخر تيرماه بوده  و دوره آن 15 تا 20 روز مي باشد. با معاينه ميوه ها به طور  وضوح معلوم مي شود كه آلودگي روي ميوه هاي درشت زياد  مي باشد و اين نشان تخم ريزي آفت روي ميوه هاي اوليه وكوتاه بودن دوره تخم ريزي است. ميوه ها كه قطر آنها از 9 و طولشان از13 ميليمتر به بالاست  و درحقيقت از رشد قابل توجهي برخوردارند، مورد حمله لاروها قرار گرفته اند و در واقع ميوه هایي كه مصادف با زمان تخم ريزي مگس مي باشند،آلوده شده اند . (مودی1،1381).

16-1-4- دوره شفيرگي :

از اوايل مردادماه لاروها به تدريج از ميوه خارج شده و خود را به سطح زمين مي رسانند و در اطراف درختان در عمق 5 سانتيمتري زير خاك تبديل به شفيره می شوند، به طور كلي دوره شفيرگي 8 تا 11 روز اعلام مي گردد. (مودی1،1381 ).

16-1-5- حشره كامل :

خروج حشره كامل در طبيعت از حدود 10 مرداد شروع مي شود . به طور كلي نسل دوم مگس از 15 مرداد شروع مي شود . ميوه هاي آلوده بيشتر روي درختان بوده و ريزش در اين مرحله خيلي كمتر از دوره نسل اول آفت بوده است ، دوره لاروي تا اواسط شهريور ادامه داشته و سپس به تدريج به شفيره تبديل مي شود و مرحله دياپوز آغاز مي گردد. در خراسان جنوبي شفيرگي 8 تا 20 شهريور شروع مي گردد. (مودی1،1381).

16-1-6- نحو ه خسارت :

خسارت نسل اول بسيار شديد است . حمله مگس به ميوه هاي تازه و ريز اين ميوه ها را آماده براي ريزش مي كند تا جايي كه گاهی نصف ميوه ها مي ريزند و در صورتي كه وزش باد شديد باشد به عارضه ناشي از حمله آفت كمك نموده و ريزش را تشديد  مي كند وتا 95% افزايش مي يابد ، لذا خسارت فوق العاده آفت در سالهایی  است كه همزمان با پيدايش ميوه ، طوفان نيز بروز نمايد .

16-1-7- روشهاي پيشنهادي براي كنترل آفت  :

1-شخم سطحي پاي درخت برای از بين بردن شفیره ها ي زمستان گذاران .

2-كنترل طبيعي توسط زنبور هاي پارازيت  . Pteromalus spp

3- یخ آب زمستانه.

4-مبارزه شيميايي : استفاده از دیازینون 40 درصد به نسبت دو در هزار، دیپترکس تجارتی با نسبت 5/2 در هزار و سموم زولن و یا فوزالون به نسبت دو در هزار (نگاره6-83).

5-با استفاده از محلولهای جذب کننده استئارات آمونیوم و متیل اوزینول می توان تاریخ ظهور حشرات کامل را مشخص و قبل از تخم ریزی با آنها مبارزه کرد . (نگاره6-84).

6- با طعمه مسموم که شامل پروتئین هیدرولیزه و مالاتیون ، دیازینون و یا دیمتوات است می توان حشره کامل را جذب و از بین برد. (مودی1،1381 و توکلی نکو ،1378).

7- استفاده از تله های زرد برای جذب حشرات بالغ مگس عناب(نگاره6-85). (اين روش توسط مديريت جهاد كشاورزي سر بيشه در حال اجراء مي باشد )

16-2- سنک عناب : Monosferial Hiearnata(Tingidae,Hemiptera)

اين آفت توسط دكتر  Aulcema ازكشور هلند به نام  Monosteria Gh شناسايي گرديد . نامبرده آن را مترادف با  Monosteria Karachiensis كه در كشور پاكستان از روي عناب گزارش شده است ، دانسته است. (مودی2،1381).

( نگاره6-86 )  از اين جنس در كشور سه گونه :

1-  M.inermihs

2 M.descoidali –

3 – M.unicostata

از روي درخت صنوبر گزارش شده است و اولين گزارش سنك  M.alticarinata از كشور ايران توسط سعيد مودي عضو هیئت علمي دانشكده كشاورزي دانشگاه بيرجند اعلام شده است .

حشره كامل اين آفت ،سنك كوچكي است  به طول 45/ 1تا 95/1 ميليمتر ، به رنگ عمومي قهوه اي روشن ، داراي شاخك 4 مفصلي كه مفصل سوم آن طويل و حداقل دو برابر مجموع مفصل اول و دوم است . مفصل انتهايي چماقي شكل و عريض ، پرونوتوم در قسمت مياني به شدت برجسته و در قسمت عقبي مسطح و تمام سطح آن پوشيده از نقاط فرو رفته ، داراي كارين طولي و حاشيه كمي گسترش يافته و مقعر است. نيم بالپوش و داراي دو برجستگي منشوري شكل و نوك تيز مي باشد . اين گونه از نظر ظاهري شباهت زيادي به M.minutula داشته و با داشتن زايده گوش مانند در يك سوم جلویي حاشيه پرونوتوم از آن مشخص مي گردد. اين آفت ، زمستان را به صورت حشره كامل مي گذراند . از ابتداي بهار با رشد برگها ، فعاليت خود را آغاز نموده و از شيره گياهي از طريق برگها تغذيه مي كند، از علایم و خسارات آن ، نقاط سفيد رنگ روي برگ و نقاط سياه رنگ كه مدفوع حشره است ، مشخص مي شود . (مودی2،1381).

16-3- ساير آفات عناب :

16-3-1- پروانه پارانشيم خوار عناب :

Taracus rosaceus(Lgeaenidae,Lepidoptera)

این حشره پروانه کوچکی است و مناطق انتشار آن در شمال و غرب آفریقا ،کشورهای عربی،ایران،هیمالیا ،غرب پنجاب،مرکز و جنوب هند،سیلان و برمه است .لاروهایی که در سن کامل رشدی به 1.3 سانتیمتر  می رسند از برگهای جوان و غنچه گلها تغذیه می کنند .مودی در سال 1381 در بیرجند این حشره را از روی عناب گزارش کرد و ذکر کرده که این گونه در بیرجند خسارت اقتصادی زیادی وارد می کند. (مودی2،1381 )(نگاره های 6- 87  و 6- 88 ).

–~~~~~~~~~~~~–

16-3-2- كنه زرد شرقي :

Eatetranychus orientalis(Tetranychidae,Acari)

این کنه متعلق به خانواده Tetranychidae است و اولین بار از روی مرکبات گزارش شده است .این آفت علاوه بر خسارت روی مرکبات ، به درختانی مانند       گل ابریشم،بادام،عناب،کنار،پنبه و لوبیا حمله می کند . این کنه روی سطح برگ زندگی می کند و با مصرف سلولهای پارانشیمی ، خسارت ایجاد می کند . (مودی2،1381).

16-3-3-كنه پا كوتاه :

Tenuipalpus granati(tenupiplpidae,Acari)

این حشره توسط مودی  از روی درخت عناب در بیرجند گزارش شده است .

(مودی2،1381 ).

16-3-4- تريپس توتون :

Thrips Tabaci(Thripidae,Thysanoptera )

مودی از روی درخت عناب در بیرجند تریپس توتون را شناسایی و معرفی کرده است. این گونه در گلخانه ها و بر روی گیاهان زینتی فعالیت می کند و خسارت زیادی نیز وارد می کند .(مودی2،1381 )

16-3-5- تريپس :

TenoThrips(Thripidae,Thysanopte

این حشره توسط مودی از روی درخت عناب در بیرجند گزارش شده است. (مودی2،1381 )

16-3-6- مینوز لکه گرد :

(leucoptera – cemiostoma scitella)

این حشره توسط مودی از روی درخت عناب در بیرجند گزارش شده است. (مودی2،1381 ).

16-3-8- حلزون ( Euomphalia monacha) :

نرم تن یاد شده روی تنه درختان و شاخه های عناب (غوث،1387) در روستای مقام ساری دیده شده که دارای پوسته کوچکی در حدود 11 تا 18 میلیمتر می باشد و از برگ و رطوبت موجود در تنه استفاده می کند .

16-3-9- ملخها (Orthoptera) :

ملخ صحرایی از جمله حشراتی است که در برخی سالها به عنوان آفتی که از برگ و میوه درخت عناب تغذیه می کند ، مطرح می باشد.(غوث،1387)

16-3-10- زنبورها (Hymenoptera) :

زنبورگاوی یا  قرمز و یا به لفظ عوام بوج  از جمله حشراتی است که در برخی سالها به عنوان آفتی که از برگ و میوه درخت عناب تغذیه می کند ، مطرح می باشد.(غوث،1387)

–~~~~~~~~~~~~–

16-3-11- موریانه ها :

موریانه ها از جمله حشراتی هستند که در برخی سالها به عنوان آفاتی که از چوب درخت عناب تغذیه می کنند ، مطرح می باشند . (نگاره 6-89 )

16-3-11- مورچه ها :

مورچه ها از جمله حشراتی هستند که در برخی سالها به عنوان آفاتی که  از برگ و میوه درخت عناب تغذیه و انتقال دهنده شته ها بر روی در خت هستند، نیز، مطرح می باشند.

برای مبارزه با حشراتی که از روی تنه درخت بالا می روند در ابتدا تنه درخت را به اندازه 5/0 سانتی متر  خراش داده و سپس موضع را با نوار زرد بسته و روی آن را چسب  می زنند تا حشرات در هنگام عبور در تله گیر کرده و نتوانند به قسمتهای بالای درخت نفوذ کنند . (نگاره  6- 91 )

16-4- در چین آفات مشروح ذيل  از روی  عناب  گزارش گرديده است:

16-4-1- Carpasina niponensis Wals :

آفتی که لارو آن  با خوردن هسته و مغز میوه باعث افت  کیفیت میوه می شود.  نگاره 6-90 -سمپاشی در زمان فندقی شدن میوه راه مبارزه با آن می باشد .

16-4-2 – Sucra jujube Chu :

لاروی که غذای آن غنچه جوان برگ عناب می باشد. (نگاره 6-92 ) سمپاشی در زمان ظهور لارو یا شفیره راه مبارزه با آن می باشد.

16-4-3- Ancylis sativa Liu :

حشره ای که باعث خوردن برگ و میوه می شود. (نگاره 6-93) سمپاشی در زمان ظهور لارو یا شفیره راه مبارزه با آن می باشد .

16-4-4-   Cnidocampa  flavesce Walkor:

لاروی که غذا ی آن برگ عناب می باشد. (نگاره 6-94 ) سمپاشی در زمان ظهور لارو یا شفیره راه مبارزه با آن می باشد .

16-4-5- Zeuzera sp :

لاروی که از مغز میوه و ساقه عناب تغذیه می کند. مناسبترین راه مبارزه جمع آوری و سوزاندن شاخه های آلوده ، هرس مناسب  و تغذیه صحیح و اصولی درخت عناب می باشد .(نگاره 6-95 )

16-4-6- Ceroplastes japonicus Gr :

سپردارها که با مکیدن شیره گیاهی  از ساقه و برگ سبب کاهش رشد درخت ومیوه دهی در عناب می شوند.(نگاره 6-96) استفاده از روغن ولک در زمستان  مناسبترین راه مبارزه می باشد .

16-4-7- Lygus pratensis Linn :

این حشره سوراخهای دوار و نامنظم در برگ ایجاد کرده و سبب ریزش برگها می شود.

سمپاشی در زمان ظهور لارو ، شفیره و حشره بالغ راه مبارزه با آن می باشد .

16-4-8- Scythropus yasumatsu Kone et Mon :

حشره ای که باعث خوردن برگ ، میوه  وغنچه می شود.

16-4-9- Contarinia sp :

حشراتی کوچک که باعث پژمرده شدن برگ جوان در عناب می شوند. (نگاره 6-97).

16-5-آفات انباری :

16-5-1- شب پره هندي :

PlodiainTerpuncTella(Pyralidae,Lepidoptera)

این حشره توسط مودی از روی درخت عناب گزارش شده است .در استان بوشهر نیز یکی از آفات انباری است که اهمیت چندانی ندارد . (مودی2،1381 ).

16-5-2- خسارت آفت در نگاره  6- 98  مربوط به نوعی سوسک چوبخوار بوده که گونه آن در حال بررسی می باشد و در منطقه رسک خوشاب در سربیشه در سطح فراوان رؤیت شده است .(غوث ،1387).

16-6- در هند آفات مشروح ذيل  از روی  جنس زیزیفوس  گزارش گرديده است -Morton،1987

الف – آفات اصلی :

1- Carpomyia vesuvian

2- Carpomyia incomplete

3- پروانه برگخوار با نام:                                           Porthmologa  paraclina

4- پروانه شاخه خوار سبز رنگ که به شاخساره حمله می کند با نام:     Thosa sp.

5-یک کنه که ایجاد گال کرده و رشد و تولید میوه را کاهش می دهد: Larvacarus  transitans

–~~~~~~~~~~~~–

ب –  آفات ثانویه :

1-پروانه کوچک که در میوه ایجاد سوراخ می کند  با نام علمی : Scyrodes Meridarches

2- پروانه خاکستری مودار با نام علمی :                                   Thiacidas postica

3- Tarucus Theophrastus

4Myllocerus transmarinus

5Xanthochelus superciliousus

17- بيماريها :

بیماریهای شایع عناب شامل قارچهای فوماژین[22] (کپکهای مولد دوده) و انواع آسپرژیلوس[23] است که  درباره قارچ آسپرژیلوس به دلیل اهمیت آن درتغذیه و بهداشت توضیح داده می شود (جدول 6-8 ) :

16-1- افلاتوكسين :

زهرابه افلاتوكسين توسط بعضی از گونه های آسپرژیلوس تولید می گردد. در بين افلاتوكسينها نوع  B1 سمي ترين و سرطان زاترين است كه تا به حال در غذاي آلوده انسان و دام شناخته شده است . سم مزبور در محصولات كشاورزي مخصوصاً دانه هاي مغذي مانند بادام ، بادام زميني ، ذرت و پسته به مقدار قابل توجهي توليد ، آنها را آلوده و از نظر بهداشتي غير قابل مصرف مي نمايد .گونه هاي آسپرژيلوس بيماري زا صدمه زيادي به سلامت انسان و حيوان وارد و مي توانند بيماريهاي متعددي را ايجاد كنند. مایکوتوکسینها به همراه سایر متابولیتهای قارچی نظیر آنتی بیوتیکها، آلکالوئیدها و نظایر آنها ترکیباتی هستند که در مراحل پایانی رشد، قارچهای رشته ای به وسیله سلولهای قارچی تولید می شوند. این گونه متابولیتها که تحت عنوان متابولیتهای ثانویه شناخته شده اند، ظاهراً  برای خود سلول قارچی هیچگونه فایده ای ندارد.

در میان مایکوتوکسینها ، افلاتوکسینها مهمترین آنها هستند و بیماریهای ناشی از تغذیه مواد آلوده به افلاتوکسین ، خطرات قابل ملاحظه ای را برای انسان ، دام و طیور به همراه دارد.آسپرژیلوس فلاووس[24] و آسپرژیلوس پارازیتیکوس[25] دو گونه مهم تولیدکننده افلاتوکسین ، در بین  گونه های مختلف آسپرژیلوس هستند.

سمیّت مایکوتوکسینهای مختلف برحسب ساختمان آنها  و گونه های حیوانی درگیر بسیار متفاوت است. برای مثال در میان چهار نوع اصلی افلاتوکسین ، سمیت حاد افلاتوکسین B1 از همه بیشتر است و انواع G1، G2و B2 به ترتیب دنبال آن قرار  می گیرند. علاوه بر اختلالات عمومی برخی از ارگانهای بدن به طور اختصاصی به اثرات بعضی از سموم پاسخ می دهند، مثلاً  افلاتوکسینها  به بافت کبد تمایل دارند .

طبق استاندارد اروپايي ، میوه مورد مصرف نبايستي بيش از 5ppb آلوده به افلاتوكيسن B1 باشد.تمام گونه های آسپرژیلوس فلاووس و آسپرژیلوس پارازیتیکوس توليد افلاتوكسين ننموده و توليد افلاتوكسين در گونه های  افلاتوكسين زا بسيار متفاوت است.محيط تغذيه قارچها روي مقدار توليد افلاتوكسين ايزوله هاي افلاتوكسين زا مؤثر است ، ميزان رطوبت در محدودسازي ايجاد افلاتوكسين بسيار مهم است .

در دانه هاي محتوي بيش از 8 درصد رطوبت زماني كه رطوبت نسبي هوا 80% و يا بالاتر است توليد افلاتوكسين آغاز مي گردد و بالاترين ميزان آن بين حرارتهاي25 تا 35 درجه سانتيگراد است .اسپورهاي قارچ آسپرژیلوس هوازاد بوده به آساني با حركت هوا پراكنده مي شوند و به خصوص اگر رطوبت مهيا باشد ،ايجاد آلودگي مي نمايد . میوه های آلوده معمولاً خصوصيات ويژه اي از قبيل كپك زدگي ، آفت زدگي ، كمي وزن و اندازه ، وجود لكه هاي تيره در طول شيار پوست میوه و صدمه پرندگان دارند . تنها عامل مهم پيشگيري از توليد افلاتوكسين رطوبت بوده و میوه عناب نبايد با آن تماس داشته باشد . محیطهای گرم و مرطوب شرایط را برای آلودگی محصولات به گونه های آسپرژیلوس مساعد می کند .

17-1-1- جلوگيري از آلودگي :

میوه های ریخته شده، میوه هایی كه به وسيله پرندگان و آفات صدمه ديده اند نبايد با  محصول  سردرخت مخلوط شوند . میوه های آلوده و  روی زمين افتاده و در تماس با خاك مرطوب،محيط مناسبي را براي فعاليت قارچ و توليد افلاتوكسين به وجود  مي آورد . میوه های آلوده به دلیل تنوع رنگی این قارچ در تولید اسپورهای متنوع رنگ طبيعي نداشته و كپك زده اند .(نگاره6- 99 )

17-1-2- انبار :

انبار بايد كاملاً خشك ، دارای تهويه مناسب با كف سيماني يا موزاييك باشد تا رطوبت بالا نرفته و در موقع لزوم به سادگي تميز و ضدعفوني شود.توصيه مي گردد عناب جمع شده در گونيها در انبار با قرار دادن تخته مخصوص و تهويه ذخيره شود .

17-2- جارویی شدن : Witch’s  broom :

علایم روی شاخساره، برگ، میوه و ریشه ظاهر می شود . بارزترین علایم  برگساره ای این بیماری بروز حالت جاروی جادوگر در درختان بیمار است . در این حالت بر اثر توقف چیرگی انتهایی و رشد جوانه های جانبی خفته در قسمت بالایی شاخساره های قوی، تعداد زیادی شاخه های نازک و ضعیف به وجود می آید که زاویه این شاخه های جانبی نابجا نسبت به شاخه های معمولی کمتر است و در نتیجه ظاهر جارو مانند که به صورت تعداد زیادی شاخه در یک محل مجتمع شده اند، به درخت می دهد. برگها به حالت گلبرگی و مجتمع دیده می شوند که به آن وردسانی برگها   می گویند و نیز گوشوارکهای برگ بزرگ شده و کاملاً از گوشوارکهای گیاهان سالم ،متفاوت دیده می شوند. پیدایش حالت جارویی در چند شاخه یا در تمام شاخه های یک درخت ممکن است به وجود آید . میوه های درختان بیمار کوچکتر و پهن تر از میوه های سالم هستند به طوری که 80 درصد میوه ها بلندتر از میوه های درختان سالم هستند . رنگ برگها در پاییز به جای زرد شدن متمایل به قرمز می شوند. جدی ترین و گسترده ترین بیماری است که در  چین, ،  کره جنوبی  ، ژاپن  و هندوستان دیده می شود. 1 تا 5 سال بعد از عفونت درختان می میرند.  فایتوپلاسما پاتوژن شناخته  شده ای  است که تولید بیماری می کند . این  پاتوژن می تواند  توسط میکروسکوپ تشخیصی فلورسانس ، میکروسکوپ الکترونی و واکنش زنجیره ای پلیمراز (PCR) با استفاده از فایتوپلاسمای ریبوزوم16Sr  شناسایی و تشخیص داده شود.  انتقال این  پاتوژن عمدتا توسط پیوند وحشرات صورت می گیرد . بیماری را می توان به طور موقت توسط حلقه برداری تنه  پس از بیداری جوانه از طریق مسدود کردن نقل و انتقال عامل بیماری زا از ریشه به تاج درخت  ، حذف و سوزاندن شاخه های آلوده ، تزریق تنه ای  اگزیتتراسیکلین و آنتی بیوتیکهای دیگر و همچنین بازسازی تاج پوششی توسط پیوند ارقا م جدید با مقاومت بسیار بالا در برابر بیماری کنترل کرد.(نگاره6-100).
p style=”text-align: justify;”>17-3- “>چروکیدگی میوه درخت عناب یا قشر قهوه ای ، که در آن نوک کوچک،  چروکیده و میوه تلخ می شود. اغلب بین  50 تا 60 ٪ و گاهی اوقات بیش از 90 ٪ کاهش عملکرد   اتفاق می افتد . زنگ و همکاران پاتوژنی به نام آلترناریا تنوئیز (alternata. A) را از روی میوه های آلوده درخت عناب در طول دوره رشد شناسایی کردند .کانگ و همکاران 3 قارچ (Alternaria  alternata ، Phoma destructiva و sp. Fusicoccum)  را که می توانند میوه درخت عناب را به صورت جداگانه و یا ترکیبی آلوده کنند ، شناسایی کردند.  تا به حال ، هیچ روش قابل اطمینان  برای کنترل این بیماری ایجاد نشده است.(نگاره6-101)

17-4- ترک خوردگی میوه : با شروع در مرحله تبدیل  میوه نرسیده به رسیده یکی از مشکلات اصلی در تولید درخت عناب ترک خوردگی میوه می باشد .حساسیت به ترک خوردگی میوه به جهت و درجه شیب زمین  ، رقم میوه ، خصوصیات لایه پوست  و بارش باران در طول  رسیدن میوه بستگی دارد.  میزان شکاف در دامنه جنوبی تپه نسبت به دامنه شمالی، در  دشتها ، زمینهای خیس و شنی ، نوع رقم ، (در ارقام خشک  به نسبت ارقام تازه ) ، اندازه ، شکل ، محتوای قندی و ضخامت لایه  کوتیکول میوه ، میوه آخر فصل به  نسبت آنهایی که در میانه فصل می رسند ، نیز ، بستگی دارد. لی بیان  کرده است که افزایش حساسیت به ترک خوردگی با رسیدگی میوه به علت تجمع  محلول قندی در میوه افزایش می یابد.(نگاره6-102).

17-5- آنتراکنوز : آنتراکنوز در بعضی از نقاط به عنوان یک بیماری جدی گزارش شده است. مو گزارش داده  است که جمع کردن مداوم میوه های آلوده ،استفاده از مالچ در اواخر ماه اردیبهشت  به ضخامت 5 سانتی متر خسارت بیماری را  15 ٪ تا 20 ٪ کاهش داد .  پاشیدن آهک ، گوگرد قبل از بیداری جوانه ها و پاشش 75 ٪  کلروتانونیل یا 50 ٪  کاربندازیوم رقیق شده با آب هر 10تا 15 روز فصل  باران در کنترل بیماری مؤثر است (نگاره6-103).

–~~~~~~~~~~~~–

17-6- فوزاریوم سولانی ( Fosariom solani) :

قارچ فوزاريوم یکی از مهمترین قارچهای خاکزاد است که باعث بیماریهایی از قبیل پوسیدگی خشک ، بوته میری و پژمردگی آوندی در درختانی مانند عناب می شود. برای كنترل و مبارزه با آن تحت شرايط آزمايشگاهي و گلخانه اي با استفاده از كنترل شيميايي و قارچ كشهایی مانند کاربندازیوم  مي توان تا حدودي اين قارچ را از ميان برد ولي كنترل آن در شرايط مزرعه نياز به تدبير بيشتري دارد. مديريت صحيح نهالستانها براي توليد نهال عاري از آلودگي ، از ميان بردن درختان آلوده در باغ ، رسيدگي مناسب به درختان كشت شده در باغ ازجهت آبياري و تغذيه با عناصر روی و پتاس، مبارزه با عوامل استرس زا براي جلوگيري از ضعف عمومي درخت، معرفي ارقام مقاوم و در نهايت بهداشت وسايل باغباني از ديگر روشهاي موثر دركنترل اين بيماري است .این قارچ برای اولین بار در دنیا توسط آقایان دکتر جهانی، مهندس میرزایی  و مولف از روی درخت عناب گزارش و نمونه برداري ، جداسازي و اثبات بيماري زايي گردید.علائم خسارت این قارچ شامل : سیاه شدن تنه از بالای طوقه و حرکت به سمت شاخه های بالایی درخت به صورت تمام تنه ، قسمتی از تنه ،متناوب و گاها پیوسته. وجود بوی شدید ترشیدگی از محل خسارت دیده ، قهوه ای و سیاه شدن آوندها به طور کامل  و در برخي از موارد رویش مجدد شاخه های جوان از روی ریشه بعد از خسارت، می باشد(نگاره های 6- 104 و 6-105).

17-7- در هند بيماريهاي مشروح ذيل گزارش گرديده است:شاخه ،گل ، غنچه و میوه در مراحل رشدی خود ممکن است مورد حمله قارچهای بیماری زای ذیل قرار بگیرند :(Morton،1987)

1-                Alternaria  chartarum

2-                Aspergillus  nanus

3-                A.parasiticus

4-                Epicoccum  nigrum

5-                Glomerella  cingulata

6-                Helminthosporium  atroolivaceum

7-                Phoma  hessarensis

8-                 Stemphyliomma  valparadisiacum

9-                Alternaria  brassicicola

10-           Phoma  spp

11-           Carvularia  lunata

12-           Cladosporium  herbarum

13-           Fusarium  spp

14-           Nigrospora  oryza

15-           Hypoxylon  hypomiltum

16-           Patellaria  atrata

17-           Entypella  zizyphi

18-           Oidium sp-18

19-           Cladosporium  zizyphi

17-8- بیماریهای فیزیولوژیک و غیر واگیر در عناب :

این گروه از بیماریها غیر واگیر بوده و در نتیجه عوامل مؤثر در تغذیه درخت ، شرایط اقلیمی و برخی از گیاهان انگلي به وجود می آیند :

17-8-1-گرمازدگی : سوختگی پوست تنه ، شاخه ها ، حاشیه برگها و ترک خوردگی تنه درخت و میوه ها ، بی مزه بودن میوه ، ریزش گل و  میوه در خردادماه  تا  تیرماه از جمله نشانه های  گرمازدگی در عناب می باشد .(نگاره 6-106)

17-8-2- سرمازدگی : ایجاد شکاف در تنه درخت ،سیاه شدن برگ و شاخه درخت در اردیبهشت ماه،ریزش جوانه های برگ ،گل و میوه در اوایل رشد درخت از جمله نشانه های سرمازدگی در عناب می باشد.

17-8-3- طوفان و گرد وخاک : ریزش برگ، گل و  میوه ، وجود سوراخهای کوچک روی سطح برگ ،خراشیدگی روی فرابر میوه ها از جمله نشانه های اثر طوفان و گرد وخاک در عناب می باشد.

17-8-4- تگرگ و رعد و برق : شکسته شدن شاخه های جوان ، خراشیدگی در پوست تنه درختان جوان،ریزش گل و میوه ،سوخته شدن تنه درخت از جمله نشانه های تگرگ و رعد و برق در عناب می باشد. لازم به ذکر است در کشتمان (باغات)قدیمی بیرجند عنابستانی وجود داشته که در طول زمان برخی از درختان عناب آن  بر اثر رعد و برق از بین رفته است.

17-8- 5- تنش خشکی : زودرسی میوه ،ریزش پیش از موعد برگ ، کوچک ماندن میوه ها ،رنگ پریدگی عمومی درخت ،پژمردگی شاخه ها ،بی مزه بودن میوه ،تولید پایین گل و میوه از جمله نشانه های تنش خشکی در عناب می باشد.

17-8-6- تنشهای غذایی : زردی برگهای جوان در اثر کمبود آهن به دلیل شرایط PH بالای خاک و سمیت عنصر بر به دلیل استفاده از این عنصر در خاکهای با  شوری بیشتر از 4  از مهمترین عوامل تنشهای غذایی در عناب می باشد.(نگاره 6-107)

17-8-7- گیاه انگلی سس (Dodder)Cuscuta spp :

این گیاه با تولید اندام مکنده در شاخه های جوان نفوذ کرده و با تغذیه از درخت سبب  ضعیف شدن درخت می گردد (Morton،1987)( نگاره6-108).

–~~~~~~~~~~~~–

17-9- راهکارهای افزایش عملکرد و کاهش خسارت ناشی از آفات و بیماریهای فیزیولوژیک و غیر فیزیولوژیک  در باغ عناب :

1-  انجام هرس درخت در پاییز و یا اسفندماه و سوزاندن شاخه های بریده شده و آلوده.

2- چالکود عناصر فسفر،پتاس ، منگنز ، روی و آهن در سایه انداز درخت در فصل زمستان.

3- تنظیم دور آبیاری درخت.

4- محلولپاشی پاییزه و یا زمستانه با  عناصر آهن ، روی ، بر و اوره به منظور افزایش توان شاخه های جوان و جوانه های گل و میوه در برابر سرمای زمستانه.

5- بهبود بافت خاک و ایجاد خاکی با بافت  لومی شنی  یا  لومی شنی.

6- استفاده از زیرشکن برای شکستن لایه سخت خاک در خرداد یا تیرماه قبل از احداث باغ.

7- انجام نمونه گیری خاک و آب  قبل از احداث باغ.

8-استفاده از گوگرد به منظور اصلاح خاکهای قلیایی برای کاهش PH و استفاده از گچ و آهک برای افزایش PH خاکهای اسیدی به منظور ایجاد محیط مناسب برای جذب مواد غذایی.

9- رنگ کردن تنه درخت با رنگ سفید.

10- انجام شخم و یخ آب زمستانه.

11- محلولپاشی تابستانه با عناصر منگنز،روی ،آهن و کلسیم  بعد از مرحله عدسی شدن میوه عناب و تکرار آن هر14 روز یکبا ر.

12- استفاده از داكتال 75 به صورت پودر وتابل به ميزان  7 تا 12 كيلو گرم در هكتار قبل از سبز شدن و یا استفاده از داکتال به صورت گرانول همراه با آب آبیاری طبق رعایت توصیه برچسب و چيدن و چراي دام  برای مبارزه با سس .

18- علفهاي هرز [26] :

علف هرز به گياهي اطلاق مي شود كه در جايي كه انسان مايل نباشد رشد كند. علفهاي هرز توسط يكي از روشهاي ذيل به كشاورزي خسارت وارد مي كند :

1-رقابت با محصولات باغي

2- ترشح مواد مسموم كننده در خاك

3- پایين آوردن كيفيت محصولات باغي

4- تشديد بيماريها و آفات

5- بالا رفتن مخارج توليد

18-1- علفهاي هرز باغات ميوه :

ميكروكلیماي باغها نسبت به ساير مكانها از بعضي جهات مثل سايه اندازي، رطوبت نسبي و رطوبت بيش از اندازه خاك با محصولات زراعی متفاوت است . تعداد كمي از گونه هاي گياهي اين زيستگاه را مطلوبتر يافته و مسأله ساز مي شوند.

علفهای هرز چند ساله بیشتر آفت درختان میوه اند و کنترل این علفها در سالهای اول امری اساسی است. علفهای هرز نه تنها بستر خوبی برای امراض بلکه جایگاه جانورانی چون جوندگان و غیره نيز می باشند. پیچک(نگاره 6-109)، کنگر صحرایی ، مرغ، پنجه مرغی، قیاق، گاوچاق کن، اویار سلام، کاهوی وحشی ، دم روباهی از جمله علفهای هرز موجود  در باغات عناب هستند.

18-1-1- شخم زدن :

علفهای هرز را کنترل می کند ولی ریشه های سطحی خاک را پاره کرده، ساختمان خاک را به هم می زند و علفهای هرز اطراف درخت را  از بین نمی برد و فرسایش خاک را بالا می برد.

18-1-2- قطع کردن :  در حاشیه ها و فاصله بین درختان میوه ،اقدام به قطع کردن  می نمایند و علفهای هرز را تا حد چمن قطع می کنند. این روش از فرسایش خاک جلوگیری کرده و رقابت علفهای هرز را پایین می آورد.

18-1-3- مالچ :

پوشاندن زمین با ترکیبات قابل تجزیه باعث می شود علفهای هرز از نور محروم و خفه شوند. در سالهای اخیر پلاستیکهای سیاه آلوده به آسفالت نیز رایج شده است. در درختان کوچک این نوع کنترل  علفهای هرز امری متداول است.

18-1-4- کنترل شیمیایی[27] :

روغن علف هرز [28] ، دینوزپ[29] و پاراکوات تماسی بوده و به شاخه و برگ علف هرز زده می شوند. D 2,4 جهت کنترل برگ پهنهای چند ساله به خصوص پیچک و کنگرصحرایی به کار می رود. همچنین علفهای پهن برگ یکساله را نیز کنترل می کند. جهت پرهیز از خطرات پراکندگی سم نوع آمین آن را به کار می برند. دالاپون [30] نیز به شاخه و برگ زده شده و چند ساله هایی چون قیاق، مرغ ، پنجه مرغی و علفهای گرامینه یکساله را کنترل می کند. Msma, dsma را نیز به شاخه و برگ زده و قیاق ،اویارسلام و بعضی گرامینه های  یکساله را کنترل می کند. بقیه علف کشها ترجیحاً به خاک زده می شوند. Trifluralin, EPTC باید در خاک شرکت داده شوند.EPTC را می توان به آب آبیاری نیز اضافه کرد . تریفلورانین [31]می تواند  پیچک را نیز کنترل کند. اگر باغات شخم زده نشوند به طریق شخم و قطع کردن کنترل می شوند ولی گاهی اوقات رستنیها جهت جلوگیری  از فرسایش خاک لازمند. این حالت در باغات موجود در دامنه ها  وجود دارد. به طور کلی  در یک  زمین صاف شخم زدن، قطع کردن، و استفاده از علف کش مفید می باشد.  بعضی علفهای هرز نسبت به علف  کشها مقاومند  مثلاً اگر سیمازین با ترباسیل  به کار رود خطر ازدیاد گرامینه های یکساله و اگر دیورون و نیترالین به کار رود ، علفهایی چون Senecio و یولاف وحشی زیاد می شوند. تناوب علف کش نیز روش خوبی به منظور کاهش ایجاد مقاومت احتمالی بعضی علفهای هرز در مقابل برخی علف کشها است.)راشد محصل و وفابخش،1378)

–~~~~~~~~~~~~–

19- مروری بر مطالب :

عناب یکی از مهمترین محصولات صادراتی خراسان جنوبی و از مهمترین میوه های دارویی مورد مصرف در جهان می باشدکه سابقه کشت وکارآن به 7700 سال پیش نیز می رسد .این درخت نقش قابل توجهی در اقتصاد و وضعیت  اجتماعی مناطق خشک و کم باران دارد. در نحوه کشت وکار عناب از قرنهای گذشته تاکنون تغیير چشمگیری به وجود نیامده است و به خاطر همین مسأله، هزینه های تولید در آن بالا و سودآوری کمتری را به دنبال دارد . در تکنولوژی کشت این محصول با توجه به یافته های جدید توصیه می شود که کشاورزان پس از تهیه بستر مناسب و رعایت اصول احداث یک باغ استاندارد نسبت به تهیه نهالهای مرغوب و جوان اقدام کنند.استفاده از چالکود برای کوددهی درختان عناب روشی بسیار عالی در جذب مؤثر مواد غذایی در محیط رشد ریشه می باشد.استفاده از کود اوره ،آهن ، روی و منگنز به صورت محلولپاشی نقش بسیار مهمی در گلدهی و توالی گلدهی در این درخت دارد . گرده افشانی توسط زنبور عسل و کندوگذاری در باغات ، مسأله بسیار بدیهی است که می بایست در تمامی باغات عناب جهت افزایش عملکرد میوه مورد استفاده قرار گیرد. مسأله سازترین آفت این درخت مگس عناب می باشد و در زمانی که عنابها بعد از گلدهی به اندازه یک دانه عدس شدند ، اولین محلولپاشی و سمپاشی به منظور افزایش عملکرد و مبارزه با این آفت انجام می گیرد . مبارزه با علفهای هرز به روشهای زراعی ، شیمیایی و مکانیکی صورت می پذیرد . با رعایت اصول صحیح باغداری نوین درکشت عناب می توان کمیت وکیفیت میوه ها را بالا برد و تولید کنندگان را در حصول عملکرد اقتصادی مطلوبتر کمک کرد.

–~~~~~~~~~~~~–

جدول6-6 – علفهای هرز غالب در باغات عناب

ردیف نام علف هرز نام علمی چرخه زندگی روش تکثیر روش مبارزه
شیمیایی غیر شیمیایی
1سلمه Chenopodium album.Lيكسالهبذر24dبه نسبت 1كيلو گرم ماده فعال در هكتار پس از سبزشدن
2شاهي وحشي ، ازمك ، بجندCardaria drabaچند سالهريزوم، بذر24d به نسبت   1 كيلو گرم ماده فعال در هكتار پس از سبزشدن
3توق ،زردینه،مستکXanthium strumariumیکسالهبذر24d به نسبت   1  كيلوگرم ماده فعال در هكتار پس از سبزشدنقطع کردن قبل از گلدهی
4مرغ Agropyron repenseچند سالهاستولون ،ریزوم،بذراستفاده از گلایفوسیت قبل از شخم و   پس رویشی به میزان 3 کیلوگرم ماده خالص درهکتار در 300 لیتر آب و یا استفاده از آترازین  به صورت قبل از سبزشدن به میزان 2 کیلوگرم ماده خالص در هکتار در 300 لیتر آباستفاده از آیش شخم مکرر،قطع کردن ،شخم پس از یخبندان در کنترل آن مؤثر است .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

–~~~~~~~~~~~~–

 

جدول6-7 – علفهای هرز غالب در باغات عناب :

 

ردیف

نام علف هرز

نام علمی

چرخه زندگی

روش تکثیر

روش مبارزه

شیمیایی

غیر شیمیایی

 

1

 

 

 

خرفه

Portulaca cleracea

 

 

يكساله

 

 

بذر

استفاده از ديوران به مقدار  5/0 تا 5/1 کیلوگرم در هكتار  به صورت قبل از کاشت

 

 

2

 

 

تاج خروس

Amaranthus retroflecus

 

يكساله

 

بذر

استفاده از  2-4-D و MCPA به مقدار 0.75 تا 1 کیلوگرم ماده خالص در هکتار ، مخلوط پیرامین و بتانال بر اساس توصیه برچسب.

 

3

 

پنجه مرغی

cynodon dactylon(l) pres

 

چند ساله

بذر، ريزوم

-استولن

 

استفاده از گلایفوسیت قبل از شخم و پس رویشی یا استفاده از آترازین  به صورت قبل از سبزشدن

استفاده از آیش شخم مکرر،قطع کردن ،شخم پس از یخبندان

 

 

4

 

 

 

 

 

سس

 

 

Cuscuta spp

 

 

 

 

يكساله

 

 

 

 

بذر

 

 

استفاده از داكتال 75 به صورت پودر و تابل به ميزان 7 تا 12 كيلو گرم در هكتار قبل از سبز شدن و یا استفاده از داکتال به صورت گرانول همراه با آب آبیاری طبق رعایت توصیه  برچسب

 

چيدن و از بين بردن و چراي دام

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول6-8 – بیماریهای عمده درخت عناب :

نام پاتوژننام انگلیسیChinese nameعلائم معمول
Phytoplasma Phytoplasmaجاروی ساحرZaofengbingساقه : جارویی. گل : دگردیسی . درخت : می میرد .
Alternaria tenuis , tenuis Alternaria ، A. alternata , alternata A. ،Phoma destructive PhomaFusicoccum sp. sp Fusicoccum./ کاهش میوه و تولید قشر قهوه ایZaotiepibing. میوه های کوچک ، تلخ ، زود افت.
Phakopsora zizyphi – zizyphi Phakopsora (P.Henn). Vulgaris (P. Henn .) Diet.Colletotrichum-زنگ(Rust)Zaoxiubingبرگ : زنگ زده ، زود افت
Colletotrichum gloeosporides Penz . gloeosporides PenzAnthracnoseZaotanzubingپوسیدگی میوه ، زود افت
Phytophthora citricola citricola Phytophthoraپوسیدگیپوسیدگی میوه ، زود افت

« 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33»

دیدگاهتان را بنویسید