آخوند و شخصيتهاي هم اسم و هم دورانبرای درک این موضوع که نام آخوند در هیچ یک از منابع پیشین نیامده و به عنوان شخصیتی گمنام زیسته منابع موجود در معرفی مشاهیر قهستان به شرح ذیل مطالعه و مورد تحقیق قرار گرفت : کتاب بهارستان(شیخ محمد حسین آیتی،1320 شمسی)،رجال قاین(سید محسن سعیدزاده،1369)، رجال قاين ( محمد باقر آيتى بيرجندى که این رساله زیر نظر محدّث ارموی به وسیلۀ سید كاظم موسوی تصحیح و در سال 1345 ش در360 صفحه منتشر شده است).الذریعه (شیخ آقا بزرگ طهرانی، محمد محسن، 1255 – 1348) . پس از بررسی منابع فوق الذکر در میان علمای هم عصر آخوند که نام آنها محمد حسن باشد به 4 اسم برخورد می کنیم : محمد حسن قاینی پدر بزرگوار آیت ا .. آیتی و فرزند أسد الله بن عبد الله قائني بيرجندي خراساني(سعیدزاده ،ص131)، محمد حسن خوسفي قائني(بهارستان،ص317)، محمد حسن قاینی فرزند علی (سعیدزاده،ص 575)، محمد حسن قاینی(سعیدزاده،ص 575) که به دلایل مشروح ذیل این اشخاص نمی توانند آخوند ملا محمد حسن هردنگی باشند : 1- محمدحسن قايني پدر بزرگوارآيت ا…آيتي نمي تواند آخوند ملامحمدحسن هردنگی باشد چرا كه محل تولد آخوند در روستاي هردنگ از توابع بخش خوسف شهرستان بیرجند و محل تولد پدر حضرت آيت ا…روستاي گازار از توابع بخش مرکزی شهرستان بیرجند مي باشد. 2- نام پدر و پدر بزرگ آیت ا .. آیتی همانطور که قبلا نیز بیان شد أسد الله بن عبد الله قائني بيرجندي خراساني و نام پدر و پدربزرگ آخوند ملا محمدحسن هردنگی محمد رفیع بن علی بن حسن قیس آبادی می باشد . 3- مشابهت اسمي معمولا زياد مي باشد به خصوص كه درآن زمان به دليل مركزيت قاينات در قهستان برخي از علماي قاين در ساير نقاط اسلام با پسوند قايني شهرت داشته اند، مانند محمد حسن خوسفي قائني. 4- روستاي هردنگ از توابع دهستان قيس آباد بخش خوسف شهرستان بيرجند مي باشد و اين موضوع كه شايد آخوند از شاگردان مرحوم ميرزاي شيرازي بوده با توجه به اينكه دركتاب بهارستان از شخصيتي به نام ملامحمدحسن خوسفي قايني نام رفته كه با نامه مرحوم ميرزاي شيرازي به اميرعلم خان سوم معرفي شده است و به دليل شهرت بالاتر خوسف نسبت به روستاي هردنگ و با در نظر گرفتن احترامات خاصي كه از سوي خاندان علم تا زمان ارتحال آخوند نسبت به ايشان ابزار مي شده،اینکه آخوند ایشان باشد،دور از ذهن نيست ولی به دو دلیل این شخصیت نیز نمی تواند آخوند ملا محمد حسن هردنگی باشد : اول اینکه تاریخ تولد و ارتحال محمد حسن خوسفي قائني به ترتیب 1262 و 1334 قمری می باشد ولی تاریخ تولد و ارتحال آخوند محمد حسن هردنگی 1260 و 1327 قمری می باشد. دوم اینکه آخوند در مقدمه ديوان اشعارش تصریح می کند که من برای تحصیل علوم دینی چندان دور نرفته ام و این مطلب با در نظر گرفتن بعد مسافت تا سامراء که محل برگزاری کلاسهای درس مرحوم میرزای شیرازی بوده منطقی به نظر نمی رسد. –~~~~~~~~~~~~– 5- در كتاب بزرگان قاين ص575، از شخصي فاضل و دانشمند به نام محمد حسن قايني فرزند علي ياد مي شود كه اين مسئله با توجه به اينكه نام پدر بزرگ آخوند ملاعلي بوده به واقعيت نزديك است ولی این موضوع نیز به چند دلیل ذیل نمی تواند صحیح باشد : اول اینکه نام پدر آخوند علی نبوده و محمد رفیع بوده است .دوم اینکه در تالیفات منتسب به آخوند اسمی از رساله تجوید دیده نمی شود و اگر این تالیف از ایشان می بود لازم بود تا شيخ حسين راشد كه نوه ايشان بوده در دست نوشته هاي خود به اين اثر اشاره اي مي كرد .سوم اينكه در آن منبع محمدحسن قايني هم عصر آقا سيد ابوطالب به شمار مي آيد، در حالي كه آخوند حدود 30 سال از سيد كوچكتر و براساس گفته خودش از شاگردان او بوده است و در حقيقت شهرت آخوند ، پس از فوت آقا سيد ابوطالب بوده است .نکته چهارم اینکه آخوند در مقدمه ديوان اشعارش تصریح کرده که برای تحصیل مسافت زیادی را نرفته است ولی محمد حسن قايني فرزند علي بنا بر منبع ذکر شده بخشی از تحصیلات خود را در اصفهان گذرانیده است. نكته : اين احتمال وجود دارد كه یکی دیگر از اساتید آخوند كه بنا بر گفته خودش داراي درجه اجتهاد بوده ،همين شخصيت بزرگوار باشد. 6- در همان صفحه از آن منبع از شخص ديگري به نام محمد حسن قايني نام برده مي شود كه در سال 1325 قمري فوت نموده است واين تنها دوسال با تاريخ فوت آخوند ( 1327ق)تفاوت دارد كه مي تواند صحيح باشد ولی كتاب منتسب به ايشان نيز به همان دليل موجود در شماره 5 اين متن نمي تواند صحيح باشد و اين مسئله كاملا مشخص است كه خود مولف اين كتاب نيز ، اين مطالب را با شك و شبهه نوشته و تنها با قيد اين مسئله كه آقا بزرگ طهراني از او نامي برده ، آنها را ياد كرده است. 7- نكته ديگر اين است كه شخصيت آخوند با فاميل هردنگي (روستاي محل تولدش) در خارج از قهستان آنقدر شناخته شده بود كه شخصيتي بزرگوار چون آيت ا…سيداسماعيل صدر الموسوي که در نجف و سامرا سکونت داشته است او را با نام واقعي ، يعني شيخ محمد حسن هردنگي خطاب كند. 8- نكته ديگر اين است که تمامي اميران قهستان در ابلاغيه هاي خود براي معافيت ماليات او را با نام آخوند ملا محمدحسن هردنگي ياد می كنند و این احتمالا به خاطر این مسئله بوده که اشخاص هم اسم در دوران ایشان فراوان بوده و ذکر نام هردنگی برای تمایز آخوند با فامیل سایرین در معافیتهای مالیاتی بوده است. 9- نکته دیگر درباره آخوند اینکه اولا شخصيت ايشان در آن زمان آنقدر بزرگ بوده كه شايد مولفان هم عصرش هيچگاه فكر فراموش شدن او در تاريخ را نمي كرده اند و ثانیا شاید بنا به در خواست خودش در هیچ منبعی نامي از ايشان نيامده است و ثالثا زندگی روستانشینی ایشان از سال 1299 قمری تا زمان ارتحالش و دوری او از بطن مرکزیت قهستان او را به فراموشی تاریخ سپرده است. 10- اگر بخواهیم نتیجه گیری از مباحث مطرح شده در این قسمت را داشته باشیم این مطلب مشخص است که قهستان به خصوص در حدود سالهای 1230 تا 1350 قمری بزرگان زیادی داشته است که غالب آنها به دلیل گمنام بودن از صفحه تاریخ محو گشته اند.همچنین علمای موجود و سطح تدریس علوم حوزوی در قهستان آنقدر بالا بوده که شخصیتی چون آخوند ملا محمد حسن هردنگی که در حضور مراجع عظام تحصیل نکرده،توانسته ظهور کرده و نظر آنها را در مسائل مختلف جلب نماید. |
 |
 |
|