مزار سیدناالحسین ( دهک ) عربخانه

خاندان هردنگی و بالاخص ملا محمد حسن هردنگی از متوليان برجستة قهستان، فقها و دیوانیان دوره حکومت 3 امیر خاندان خزیمه علم به نامهای امیر علم حشمت الملک، امیر اسماعیل خان و امیر محمد ابراهیم خان(علیزاده بیرجندی 1،زهرا،عباسلو،سمیرا و الهی زاده،محمدحسن،1392 : 39) در قهستان سه) و بالاخص مزار فائض الانوار قریه دهک عربخانه به حساب می آمد(غوث،1391، با تلخیص : 420 – 475). حال به معرفی مختصر برخی از چهره های شاخص این خاندان و نقش آنها در امورات فرهنگی، احیاء موقوفات خاندان خزیمه مربوط به این مزار و رسیدگی آنها به امورات مزار دهک می پردازیم :

ملا علي هردنگي (طبسي گلشني) :

وی فرزند کربلایی حسن قیس آبادی از علماء مشهور ناحيه هردنگ مي باشدكه بنا به در خواست امیر حسن خان شیبانی (حاکم طبس گلشن) در حدود سالهای حاکمیت این شخص (1170 تا 1230 قمری) جهت تدريس علوم ديني، حوزوي، انجام امورات شرعي و رسيدگي به کارهای دفتری حاکم طبس به طبس كوچ كرد(غوث ،1391 : 417). بنا به گفته نوه اش ملا محمد حسن هردنگي او اولين كسي است كه از اين خاندان پاي در دايره علم و فضل گذاشته و وی قسمتي از فقه و اصول را پیش جدش فرا گرفته است. تاريخ فوت نامبرده با توجه به بررسی اسناد حدود 1265 قمري و در حالی بوده که وی به سفر حج رفته است. شروع فعالیت مذهبی وی در منطقه با حکمرانی امیر اسدا.. اول و امیر علم ­خان دوم مصادف می گردد. وجود اسناد مختلف از تاريخ 1232 قمري به مهر ايشان براي مردم عربخانه و روستاي دهك در مسايل ازدواج و طلاق حاكي از رجعت مجدد ایشان به زادگاه خود و تسلط شرعي و مذهبي نامبرده بر اين مناطق و رسيدگي به امورات اين مزار فائض الانوار در قریه دهک دارد. شش برگ از اسناد شرعی و قباله های ازدواج مربوط به سالهای 1238 تا 1270 هجری قمری در قریه دهک با مهر ملا علی هردنگی با سجع و رفعنا مکاناً علیا و توشیح ایشان مبنی بر تایید این اسناد موجود  می باشد(اسناد شماره 3 تا 8 در پیوست).

محمد رفيع هردنگي :

حجه الاسلام محمد رفيع هردنگي فرزند ملا علي، شخصيتي فاضل و دانشمند و  از علماء مشهور ناحيه هردنگ مي باشد كه به ارشاد محصلين علوم ديني در منطقه و در حوزه علميه مبادي مي پرداخته است. وی بعد از پدرش اولين كسي بود كه نسبت به تدريس دروس صرف ، نحو و قسمتي از فقه و اصول به ملا محمدحسن همت گمارد. زمان تولد او حدود سال 1220 و وفاتش حدود سال 1295 قمري مي باشد. نامبرده از علمای مشهور منطقه بوده (راشد ،1392 : 201) و وجود اسناد مختلف از تاريخ 1259 قمري به مهر مبارك ايشان  براي مردم عربخانه و روستاي دهك در مسايل ازدواج و طلاق حاكي از تسلط شرعي و مذهبي نامبرده  بر اين مناطق و رسيدگي به امورات اين مزار فائض الانوار را دارد(اسناد شماره 9 تا 13 در پیوست).

ملا محمد حسن هَردِنگی :

ملا محمد حسن مشهور به آخوند مناظره از عمده علماء و فقهاء منطقه قهستان بوده و در مراکز علمی قاینات شخصیت علمی آن مرحوم بر احدی از دانشمندان آن عصر پوشیده نبوده است و فضلاء وقت از محضر درس وی تلمذّ و با عنوان برجسته ترین شخصیتهای علمی او را معرفی می نموده اند(راشد،1345 : 2 ، علیزاده بیرجندی 2، زهرا، عباسلو، سمیرا و الهی زاده، محمدحسن،1392 : 89 ). او در حدود سال 1260 هجری قمری در قریه مبادی از توابع هردنگ قیس آباد متولد و در 27 ذیعقده 1327 قمری به رحمت ایزدی پیوست. قدرت بیان او ضرب المثل و تخصص او علاوه بر فقه و اصول در علم کلام نیز باعث شد رساله اعتقادات استادش بنا به درخواست علمای وقت، توسط او در زمان حیات استاد به رشته تحریر در آمده و تشریح شود(علیزاده 3 ،1391 : 106). هر چند اقامت نامبرده در هردنگ بوده ولی همیشه برای شرکت در مجالس بحث و مناظره از او دعوت  می شده است(راشد،1345 : 4 و غوث،1390 : 379).شهرت اصلی آخوند به دو دلیل بوده است : یکی به خاطر مناظره وی با آقا سید مرتضی یزدی مشهور به شیخ مرتضی  که از فحول علمای آن زمان بوده، در حضور علماء و امراء قهستان که با تیزبینی خاصی برخی از نظرات  خود  در فقه و کلام را بر او اثبات و برخی از نظرات وی در فقه و کلام را رد و وی را مجاب می کند و دیگری محاوره وی با قاضی القضات هرات و مفتی این شهر مشهور به شمس الدین هروی در روز عید غدیر در شهر هرات که موضوع جانشینی حضرت علی(ع) بعد از پیامبر را اثبات و وی را در حضور علمای حاضر مجاب   می نماید(راشد،1336). ملا محمد حسن در خانواده اى حوزوی و دانشمند پا به عرصة حيات نهاد. تحصیل در دوران کودکی را در محضر پدر بزرگ و پدر دانشمندش گذراند و برای تکمیل دروس حوزوی به حوزه درس علمای بزرگ  آن زمان قهستان وارد گردید و بعد از  بهره‌ کامل از ایشان، ختم تلمذش در حدود سن 20 سالگی حضور در کلاس درس آقا سید ابوطالب مجتهد قاینی(حاکم شرع،دارای مقلدان فراوان در قاینات و صاحب رساله عملیه) (عباسلو،علیزاده بیرجندی،الهی زاده ،1392 :58) بوده است. وی در ابتدای دیوان اشعار خود بر این مسئله صحه گذاشته و می نویسد :

” آنچه گاهی اوقات در خاطر این قلیل البضاعه عدیم الاستطاعه گرفتار دام علائق دنیا و مبتلا به انواع کدورت و بلا درمانده به کار خویش و اسیر هوای دل ریش محمد حسن بن محمد رفیع بن حاجی ملا علی باقیمانده اینکه، اول کسیکه از آباء این حقیر قدم در بساط علم و فضل گذاشته و به زیور زهد و عمل و احیاء مراسم شریف آراسته گشته حاج ملا علی بود که این حقیر در خدمتش کمی از مقدمات را فرا گرفته و در سفر مکه معظمه به جوار رحمت الهی پیوست و از برکات ائمه اطهار  بر آن مرحمت شده، این است که برکت علم در اولاد امجادش باقی مانده است. والد ماجد که ثانی سلسله است ایضا به علم و عمل آراسته و اوقات خود را تماما در تحصیل مصروف داشته اند، این قلیل البضاعه بعد از آنکه از خدمت والد ماجد جهت تحصیل مهاجرت کرده چندان دور نرفتم و بر بعضی از اهل علم تلمذ کرده که دارای مقام اجتهاد نبودند و بعد از آنکه از ایشان مستغنی شدم بر دو نفر که از عمده علمایند، تلمذ کرده و حظّی وافر و بهره‌ای کامل از ایشان برداشتم  و ختم تلمذ حقیر در این زمان به عالم عامل و فقیه کامل  الفاضل المجتهد و السید المجاهد صاحب المفاخر والمناقب والفائق علی العلماء الدین عصرهم لعصره مقارب، آقا سید ابوطالب مجتهد قاینی گردید و آن جناب صاحب تصانیف کثیره و رسائل حسنه در فقه و اصول می باشند که همه آنها را به درس برایشان خواندم و اکنون که از سن مبارکش 55 سال می گذرد تصنیفات ایشان بیش از 50 هزار است و  … [1] ” (راشد ، 1336).

[1] از آنجاییکه فوت آقا سید ابوطالب در منابع تاریخ قاینات 1293 هجری و در 63 سالگی آمده است لذا  نگارش دیوان اشعار آخوند در سال 1285 هجری و در سن 25 سالگی ایشان بوده است.دیوان اشعار وی هم اکنون در دسترس نبوده و شرح مختصری زندگی ایشان در این مقاله  مربوط به  چاپ زندگی ایشان در روزنامه آفتاب شرق مشهد (1336 شمسی) توسط دکتر محمد تقی راشد محصل می باشد.

« 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 »